شگردهای زبانی (دستوری و آوایی) متنبی در اقناع از منظر پراگماتیسم

شگردهای زبانی (دستوری و آوایی) متنبی در اقناع از منظر پراگماتیسم

چکیده

مکتب پراگماتیسم، ادبیات را به‌منزلۀ موثّرترین و زیباترین نوع گفتمان تلقی می­کند. گفتمانی که نه‌تنها زیبایی و جمال در آن موج می‌زند بلکه تمام کارکردها و وظیفه‌های ارتباطی زبان در آن موجود است. ازاین‌رو فن اقناع به‌عنوان هدف غایی هر نوع گفتمان در زیرمجموعه زبان‌شناسی کاربردی به‌عنوان علم گفتمان زبانی قرار می‌گیرد. ازآنجاکه کاربردشناسی ادبی بیشتر از کاربردشناسی محض و فرضیه‌ای بیانگر کاربرد عملی زبان در فرآیند گفتمان است، در این پژوهش بر آنیم که به بررسی شگردهای زبانی( دستوری و آوایی) اقناع در دیوان شاعر بزرگ عرب که از وی به عنوان استاد معماری زبان یاد می‌شود، بپردازیم. جایگاه والای متنبی در عرصه زبانی و حضور استراتژی‌های زبانی در دیوان وی نشان از آن دارد که شاعر در انتقال بیشتر انگیزه‌ها، عواطف و احساسات به مخاطبین جهت تثبیت و تأکید بیشتر معنا از کاربست‌های زبانی اقناع و مهم‌ترین آن‌ها همچون تکرار و روش‌های هارمونی شعری همچون توازن و تصریع بهره جسته است. ضمن اینکه « تکرار» و سویه‌های گسترده آن به لحاظ ابعاد زیبایی‌شناختی کلامی و جنبه‌های اقناع کلامی نسبت به سایر اسلوب‌های زبانی از بسامد بالایی در دیوان شاعر برخوردار است.
منابع فارسی

1. اخلاقی، اکبر. (۱۳۷۶). تحلیل ساختاری منطق الطیر. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
2. ارسطو. ریطوریقا. (۱۳۷۱). فن خطابه. ترجمه پرخیده ملکی. تهران: نشراقبال.
3. الیوت،تی. اس. (۱۳۷۵). برگزیده آثار در قلمرو نقدادبی. ترجمه وتألیف دکترسید محمد دامادی. تهران: انتشارات علمی.
4. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۸۵). شاعرآینه¬ها. تهران: انتشارات آگاه، چاپ هفتم.
5. صیادی نژاد، روح الله. (۱۳۹۳). «زیباشناسی نحو یا نحو زیباشناسی». فصلنامه لسان مبین. سال پنجم، دوره جدید شماره ۱۵٫ ۲۴-۴۴٫
6. ضیف، شوقی. ( ۱۳۸۴). هنر و سبک¬های شعرعربی.ترجمه مرضیه آباد و محمد فاضلی، مشهد: موسسه چاپ وانتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
7. علیپور، مصطفی. (۱۳۷۸). ساختار زبان شعر امروز (پژوهشی در واژگان و ساختار زبان شعر معاصر). تهران: انتشارات فردوس.
8. همایی، جلال الدین. (۱۳۶۸). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم. تهران: نشرهما.

منابع عربی

1. ابن منظور، جمال الدین محمد. (۱۹۹۰م ). لسان العرب. إعداد و تصنیف: یوسف خیاط، بیروت: دار لسان العرب، د.ط.
2. ابن اثیر، ضیاء الدین. (۱۹۵۹م). المثل الثائر فی أدب الکاتب و الشاعر. القاهره: مکتبه نهضه مصر.
3. خضیر عباس، زهره. (۲۰۱۳م). التصریع فی شعر المتنبی. بغداد: کلیّه تربیه – ابن رشد- قسم اللغه العربیه.
4. بسیونی، عبد المفتاح. (۲۰۰۸م). علم المعانی؛ دراسه بلاغیه و تعدیه لمسائل المعانی. القاهره: موسسه المختار للنشر و التوزیع.
5. بوطالجین، سعید. (۲۰۰۹م). الترجمه و المصطلح (دراسه فی إشکالیّه ترجمه المصطلح النقدی الجدید).. الجزائر: منشورات الإختلاف،.
6. التفتازانی، سعدالدین. (۱۳۸۷ش). المطول (شرح تلخیص المفتاح). مصحح: احمد عزو عنایه،الطبعه الأولی ، دارالکوخ.
7. ــــــــــــــــــ. (د ت). شرح المختصر. المعلق: عبدالمتعال الصعیدی، تهران.
8. الجواری، احمد عبدالستار. (۲۰۰۶) نحوالمعانی. الطبعه الثانیه، بیروت: الموسسه العربیه.
9. الحباشه، صابر. (۲۰۱۰م). التداولیه و الحجاج مداخل و نصوص. عمان ـ الإردن: صفحات للدراسات و النشر.
10. الخطابی، أبی سلیمان حمد بن محمد إبراهیم. (د.ت). بیان إعجاز القرآن. تحقیق: ﻣﺣﻣد ﺧﻠف اﷲ وزﻏﻠول ﺳﻼم. اﻟطﺑﻌﺔ اﻟﺛﺎﻟﺛﺔ. ﻣﺻر: دار اﻟﻣﻌﺎرف.
11. الخطیب القزوینی، العلامه. (۱۹۹۳م). الإیضاح فی العلوم البلاغه (المعانی و البیان و البدیع). بیروت ـ لبنان: دار إحیاء العلوم.
12. دایک، ون. (۲۰۰۱م). علم النص (مدخل المتداخل الإختصاصات). الترجمه: سعید حسن بحیری. القاهره ـ مصر: دار القاهره للکتاب.
13. الدریدی، سامیه. ( ۲۰۰۸م). الحجاج فی الشعر من الجاهلیّه الی القرن الثالث الهجری. الطبعه الأولی. الأردن: عالم الکتب.
14. الدسوقی، عبد العزیز. (۲۰۰۶م). أبوطیب المتنبی. بیروت ـ لبنان: الموسسه العربیه للدراسه..
15. الرمانی. (۱۹۶۸م). ثلاث رسائل فی مجاز القرآن؛ النکت فی إعجاز القرآن. مصر: دار المعارف.
16. شاهر، الحسن. ( ۲۰۰۱م). علم الدلاله (السیمانتیکیّه و البراغماتیّه فی اللغه العربیّه). الطبعه الأولی. بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
17. الشهری، عبد الهادی بن ظافر. (۲۰۰۴م). استراتجیات الخطاب؛ مقاربه لغویه تداولیه. بیروت ـ لبنان: دار الکتب الجدید المتحده.
18. ضیف، شوقی. (۱۹۶۵م). البلاغه تطور و تاریخ. ط۱۲٫ القاهره : دار المعارف.
19. العبد، محمد. (۲۰۰۵م). النص و الخطاب و الاتصال. الطبعه الأولی. القاهره: الأکادیمیّه الحدیثه الجامعی.
20. العتیبی، ضیف الله هلال. (۲۰۰۷م). المتنبی فی الدراسات الأدبیّه الحدیثه فی مصر. الطبعه الثانیّه. القاهره: دار غریب.
21. العدود، زهیر محمد عقاب. (۲۰۰۵م). الحذف فی شعر المتنبی؛ دراسه نحویه و وضعیّه استقصائیّه. الأردن: بکالوریوس فی اللغه العربیه و آدابها.
22. العزاوی، أبوبکر. (۲۰۰۶م). اللغه و الحجاج. الطبعه الأولی. المغرب: العمده فی الطبع.
23. العسکری، أبو هلال. (۱۹۵۲م). کتاب الصناعتین. تحقیق: علی محمد البجاوی و محمد أبی الفضل إبراهیم. قاهره: دار الإحیاء الکتب العلمیه.
24. العمری، محمد. (۲۰۰۲م). فی بلاغه الخطاب الإقناعی. أفریقا الشرق: الدار البیضاء، الطبعه الثانیّه.
25. غره، محمد میثم. (۱۹۵۵م). المستشار فی العروض و موسیقی الشعر. الطبعه الأولی. بیروت: دار الکلم الطیب،.
26. قبیعه، زاهی طلعت. (۱۹۹۹م). لودیکسیونیر قاموس ـ فرنسی ـ عربیLeDictionnaire Français -Français –Arabe. برمجه و تصمیم: إلکترونی محمد وفیق حبلی. دار الراتب الجامعیّه.
27. فضل، صلاح. (۱۹۹۲م). بلاغه الخطاب و علم اللغه. بیروت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون، د.ط.
28. المتنبی، ابوالطیب. (۱۹۸۳م). دیوان. بیروت: دار بیروت للطباعه و النشر.
29. محفوظی، سلیم. (۲۰۱۰م). وسائل الإقناع فی خطبه طارق بن زیاد؛ دراسه تحلیلیّه فی ضوء نظریه الحجاج. الجزائر: جامعه الحاج الحضر، باتنه، وزاره التعلیم العالی و البحث العلمی.
30. مفتاح، محمد. ( ۱۹۹۴م). التلقی و التأویل؛ مقاربه نسقیّه. بیروت: الدار البیضاء، الطبعه الأولی.
31. الوصیف ابراهیم، الوصیف هلال. ( ۲۰۰۶م). التصویر البیانی فی شعر المتنبی. القاهره: مکتبه وهبه.