بررسی معانی کاربردی افعال مزید در قرآن مجید (بررسی موردی)
علی اوسط خانجانی
دانشگاه ازاد اسلامی چالوس
چکیده
قرآن کریم در مقام نزول از علم الهی به عالم طبیعت به اقتضاء زبان مخاطبان نخستین، در قالب تجلّی به زبان عربی نازل شده، برخوردار از همه مختصات و تکنیک‌های ادبیات بشری است. یکی از آن مختصات که ویژه زبان عربی و از جمله امتیازات زبانی آن است، امکان توسعۀ معنای افعال مجرد از طریق انتقال به ابواب مزید است. افعال بکار رفته در ابواب مزید تقریباً یک‌دهم از مجموعه الفاظ قرآن کریم را به خود اختصاص داده، نقش برجسته و تعیین کننده‌ای در پیام‌رسانی و القاء معانی به مخاطبان دارد. مقالۀ حاضر پژوهشی نظری است که به روش تحلیلی-توصیفی در پاسخ به این پرسش سامان یافته است: افعال مزید به لحاظ معانی کاربردی چه کارکردی در قرآن کریم دارد؟. پژوهشگر از رهگذر پردازش داده‌ها به این نتیجه رسیده است که: اولاً: افعال موضوع پژوهش غالباً در معانی مشهور ابواب مزید و اندکی نیز در معانی غیر مشهور بکار رفته است؛ ثانیاً: افعال مزید موجود در قرآن کریم تنها در ابواب مشهور بکار رفته، باب‌های افعال و تفعیل به لحاظ کمّی از فراوانی بیشتری برخوردارند.
قرآن کریم.- آسه، جواد. (۱۳۹۲). نقش علم نحو در تفسیر قرآن کریم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
- آلوسی، سید محمود. (۱۴۱۵). روح المعانی فی التفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیه، بیروت.
- ابن اثیر، مبارک بن محمد. (۱۳۹۹). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، المکتبه العلمیه، بیروت.
- ابن عاشور، محمد طاهر. (بی تا). التحریر و التنویر، بی جا.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (۱۴۲۳). تفسیر القرآن العظیم، در الطیبه للنشر و التوزیع، بیروت.
- ابن فارس، احمد بن ذکریا. (۱۳۹۹). مقاییس اللغه، دارالفکر، بیروت.
- ابن منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴). لسان العرب، دار صادر، بیروت.
- ازهری، محمد بن احمد. (۱۴۲۱). تهذیب اللغه، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- استرابادی، رضی الدین محمد بن الحسن. (۱۹۷۵). شرح شافیه ابن حاجب، دار الکتب العلمیه، بیروت.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر. (بی تا). انوار التنزیل و اسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۴). تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، مرکز نشر اسراء، قم.
- جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد. (۱۴۰۷). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.
- الحسینی الشیرازی، السید محمد. (۱۴۰۰). تفسیر تقریب القرآن اِلی الاذهان، مؤسسه الوفاء، بیروت.
- الحقی البَروسَوی، ابوالفداء اسماعیل. (بی تا). تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت.
- الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسن بن محمد. (۱۴۲۸). المفردات فی غریب القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- رجبی، محمود. (۱۳۸۳). روش تفسیر قرآن، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، قم.
- رشید رضا، محمد بن علی. (۱۹۹۰). تفسیر المنار، الهیئه المصریه العامه للکتاب، قاهره.
- رضی، شریف. (۱۳۷۸). نهج البلاغه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
- زرکشی، محمد بن عبدالله. (۱۳۷۶). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دار احیاء الکتب العربیه، بیروت.
- زمخشری، محمود بن عمر. (۱۴۰۷). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت.
- السمین الحلبی، احمد بن یوسف. (۱۴۱۶). الدر المصون فی علم الکتاب المکنون، دار القلم، دمشق.
- سیوطی، عبدالرحمن جلال الدین. (۱۳۶۳). الاتقان فی علوم القرآن، منشورات الرضی، قم.
- شبّر، عبدالله. (۱۴۱۹). تفسیر القرآن الکریم، دار البلاغه، بیروت.
- صدیق، ابوالطیب محمد. (۱۴۱۲). فتح البیان فی مقاصد القرآن، المکتبه العصریه للطباعه والنشر، بیروت.
- طباطبائی، سید محمد حسین. (۱۴۱۷). المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
- طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن. (۱۴۰۸). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت.
- طریحی، فخرالدین. (۱۴۰۳). مجمع البحرین، تحقیق احمد الحسینی، مؤسسه الوفاء، بیروت.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
- طیّب، سید عبدالحسین. (۱۳۷۸). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران.
- غرناطی اندلسی، ابوحیان. (۱۴۲۰). البحر المحیط فی التفسیر، دار الفکر، بیروت.
- الفخرالرازی، محمد بن عمر الفخر. (۱۴۰۵). التفسیر الکبیر، دار الفکر، بیروت.
- فضل الله، سید محمد حسین. (۱۴۱۹). تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت.
- الفیض الکاشانی، محسن. (۱۴۰۲). تفسیر الصافی، دار المرتضی للنشر، قم.
- قَرشی، سید علی اکبر. (۱۳۵۴). قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- قمی مشهدی، میرزا محمد. (۱۴۱۰). کنز الدقائق، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.
- کاشانی، مولی فتح الله ابن شکرالله. (۱۴۲۳). زبده التفاسیر، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم.
- معرفت، محمد هادی. (۱۴۲۸). التمهید فی علوم القرآن، مؤسسه التمهید، قم.
- نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد. (۱۴۱۶). غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار الکتب العلمیه، بیروت.