مطالعة ساخت‌های گفتمان‌مدار معنایی در روزنامه الحیاه عربستان با تکیه بر الگوی ون دایک
برای دانلود فایل اصلی مقاله اینجا کلیک کنید
زینب قاسمی اصل 1؛ شهریار نیازی2
1پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران.
2هیأت علمی دانشگاه تهران گروه زبان و ادبیات عربی
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل نمود زبان‌شناختی ساخت‌های گفتمان‌مدار در متون عربی و تبیین استراتژی‌های معنایی که در شکل‌گیری گفتمان متن نقش دارند، صورت گرفت. بدین منظور 20 سرمقاله روزنامه الحیاه عربستان با موضوع مسائل ایران، انتخاب و با استفاده الگوی وندایک مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده‌ها بیانگر این است که بیشترین نمود زبان‌شناختیِ ساخت‌های معنایی گفتمان‌مدار در روزنامه الحیاه، مربوط به دو استراتژیِ فاصله‌گذاری و قطبی‌شدگی است و نویسندگان به استفاده از مؤلفه‌هایی مانند تلویح تمایل چندانی نشان نداده‌اند که متناسب با تقابل و درگیری‌های لفظی دو کشور در سال‌های اخیر است. با توجه به مؤلفه‌های بررسی شده، ایدئولوژی حاکم بر ذهن نویسندگان، «معرفی ایران به عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه» بوده که از ساختار کلان به ساختار خرد انتقال یافته و در محور معنا که مورد نظر این پژوهش است، به صورت ساخت‌های زبانی مثل پیش‌انگاشت، تعمیم، فاصله‌گذاری، به نمایی و… مورد استفاده قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها
تحلیل گفتمان انتقادی؛ ساخت‌های گفتمان‌مدار؛ ایدئولوژی؛ وندایک؛ روزنامه الحیاه
—
وندایک بحثهای نظری و تاریخی گفتمان را از زاویه علوم اجتماعی مطرح میکند و در عمل با موضوع محور گرفتن تحلیل گفتمان بجای نظریهی محوری آن را با رویکرد انتقادی مورد بررسی قرار میدهد وی تحلیل گفتمان را در دو سطح خرد و کلان مورد توجه قرار داده و معتقد است تحلیلگر انتفادی گفتمان در هر دو سطح باید به مسایل و موضوعات مهم اجتماعی بپردازد. از نظر ون دایک پرداختن به سطوح وجوانب سادهتر گفتمان با اتکاء به زبانشناسی سنتی ،زبان شناسی مدرن، کاربردشناسی زبان و نشانهشناسی قابل حصول است اما پرداختن به سطوح و وجوه نهایی و کلان گفتمان بدون توجه به علوم اجتماعی مقدورنیست. وی معتقد است در این سطح تحلیل گر گفتمان را تنها از منظر ساختار درونی آن مورد توجه قرار نمیدهد، بلکه کنشهایی را که انجام می گیرد و یا فعالیتهای شناختی را که کنشهای اجتماعی مترتببر آن است مورد بررسی قرار میدهد. بر اساس روش گردآوری کتابخانه ای و تطبیق یافته ها با مبانی نظری مطرح شده در منابع نحقیق روشن شد که تحلیل انتقادی گفتمان به کارگرفته شده توسط ون دایک از سطوح دستور زبان، زبانشناسی، کاربردشناسی زبان و زبانشناسی مدرن فراتر میرود و تحت تاثیر روانشناسی اجتماعی، جامعهشناسی، مردمشناسی، علوم سیاسی، علوم شناختی و مطالعات ارتباطی و به تعبیری علوم اجتماعی قرار میگیرد.