تصریع چیست ؟ صنعت تصریع به چه معناست همراه با مثال
تصریع در اصطلاح بدیع آن است که در مصراع های فرد یک غزل یا قصیده نیز قافیه رعایت شود.تصریع در این معنا نوعی سجع شمرده می شود.
تصریع بر چند گونه است :
۱-تصریع کامل : آن است که هر دو مصراع از نظر معنی کامل باشد.مانند بیت زیر از بیدل دهلوی :
ما سجده ی حضوریم،محو جناب مطلق
گمگشته هم چو نوریم در آفتاب مطلق
۲-تصریع مربوط : آن است که معنای مصراع اول،کامل باشد و نیازی به توضیح آن در مصراع دوم نباشد اما با این وجود،شاعر،مصراع دوم را برای توضیح بیشتر آورده باشد.مانند بیت زیر از بیدل دهلوی :
این دُرد صاف کفر دین،محو است در دیر یقین
بی رنگ صهبا شیشه ای دارند مستان در بغل
۳-تصریع عکس : آن است که ساخت معنایی دو مصراع چنان است که می توان جای آن دو را با یکدیگر عوض کرد.مانند بیت زیر از سیمین بهبهانی :
زندگی را در امیدی مرگبار آویخته
آخرین برگی که بر شاخ چنار آویخته
۴-تصریع ناقص : آن است که آوردن مصراع دوم برای توضیح و تکمیل معنای مصراع اول ضروری است.مانند بیت زیر از بیدل دهلوی :
چون نگه هر چند در مژگان زدن گم می شویم
حسرت دیدار،ما را باز پیدا می کند
۵-تصریع مکرر : آن است که کلمه ای از قافیه یا ردیف کل غزل یا قصیده در مصراع اول تکرار شده باشد.مانند کلمه ی ” بود ” در دو مصراع فرد این دو بیت زیر از رودکی سمرقندی :
کهن کند به زمان همان جا نو بود
و نو کند به زمانی همان که خلقان بود
بسا شکسته بیابان که باغ خرم بود
و باغ خرم گشت آن کجا بیابان بود
بیتی که در آن تصریع صورت گرفته باشد را مُصَرَّع گویند.
تصریع در برابر تضریس قرار دارد.
منبع: ادبستان شعر و هنر