تدبیج چیست ؟ اصطلاح تدبیج به چه معناست؟
تدبیج یکی از آرایه های شعر فارسی است
درلغت به معنی تزیین شده ودر اصطلاح ادبیات شاعر رنگ هایی رانام ببرد اما منظور دیگری داشته باشد خواه کنایه باشد یا استعاره این آرایه ازجهتی مطابقه است زیرا هررنگی ضد رنگهای دیگراست وازجهتی تناسب زیرا درنوع شریکند
مثال : بیت زیر ازحافظ:
رنگ تزویر پیش ما نبود شیر سرخیم و افعی سیهیم
رنگ سیه ورنگ ازرق دربیت زیرازحافظ مانگوییم بدومیل به ناحق نکنیم جامه کس سیه ودلق خودازرق نکنیم
برای کنایه بیت زیرازخاقانی دندان نکنی سفید تالب ازتب نکنم کبود هردم دندان سفیدکردن کنایه از خندیدن لب کبودکردن کنایه از شدت تب
برای استعاره بیت زیرازسعدی طارم خضرا ازعکس زمین حمرا گشت بس که ازطرف چمن لولولالا برخاست طارم خضرا استعاره ازآسمان خضرا
دربرابرحمرا نیلی وکحلی زنگاری وخضرا دربیت زیر از مسعودسعد فلک درسندس نیلی هوادرچادرکحلی زمین درفرش زنگاری کوه اندرحله خضرا گرپرتوی زتیغت برکان ومعدن افتد یاقوت سرخ رورا بخشند رنگ کاهی یاقوت سرخ از ترس زرد رو می شود.
تدبیج در اصطلاح بدیع آن است که گوینده در کلام خود از رنگ های گوناگون نام ببرد،اما منظور اصلی او خود رنگ ها نباشد بلکه معنای مجازی و کنایی آن ها را در نظر داشته باشد.مانند بیت زیر از خاقانی :
دندان نکنی سفید تا لب
از تب نکنم کبود هر دم
تدبیج در قرآن مانند:
«وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِیبُ سُودٌ»؛ «و از برخی کوهها راهها (و رگه ها)ی سپید و گلگون به رنگهای مختلف و سیاه پر رنگ (آفریدیم)» (فاطر// ۲۷) .
در این آیه، رنگهای سفید، سرخ و سیاه، برای راه‌های مختاف کوه بیان شده‌اند که کنایه از راه‌های مشتبه و روشن است؛ زیرا جاده سفید (جدد بیض) راهی است که رفت و آمد در آن زیاد است، و این واضح‌ترین و آشکارترین راه به شمار می‌آید. و پس از آن، جاده سرخ است که راه میانه، و سپس جاده سیاه و تاریک است که جاده مشتبه نام دارد.
تدبیج در شعر عربی:
من دبج المطر الأرض إذا زینها , من الدبج وهو النقش . *والتدبیج فی البلاغه: أن تطابق بین کنایتین او توریتین. **وتدبیج الکنایه …کقول أبی تمام فی رثاء محمد بن حمید الطوسی:
تردى ثیاب الموت حمرا فما أتى لها اللیل إلا وهی من سندس خضر
فالطباق بین حمر وخضر والأول کنایه عن القتل والثانی کنایه عن دخول الجنه- مما جعله من أقسام الطباق لدخوله فی تعریف الطباق لما بین الألوان من التقابل. **ومن تدبیج التوریه , قوله الحریری :
” فمذ أزور المحبوب الأصفر واغبر العیش اﻷخضر , أسود یومی الأبیض وأبیض فودی الأسود ,حتى رثى لی العدو الأزرق فیا حبذا الموت الاحمر” فللمحبوب الأصفر معنیان : أحدهما قریب غیر مراد وهو إنسان ذو صفره , وثانیهما , بعید مراد وهو الذهب , وقد اشتمل کلام الحریری على تدبیج بالکنایه , لأن خضره العیش کنایه عن طیبه ونعومته , واغبرار ه کنایه عن قلته ونقصانه وسواد یومه کنایه عن حزنه وبیاض فوده کنایه عن رقه حاله. التدبیج
بخوانید : ترجمه ادبی در ایران
تدبیج چیست