بررسی ترجمه کان در قرآن
بررسی ساخت های گوناگون «کان»ی ناقصه در قرآن و نقد دیدگاه مترجمان در برابریابی فارسی آن
برای دانلود فایل کامل مقاله اینجا کلیک کنید
محمدرضا حاجی اسماعیلی ۱؛ رضا شکرانی۲؛ زهره کیانی۳
۱دانشیار دانشگاه اصفهان
۲استادیار دانشگاه اصفهان
۳دانشجوی کارشناسی ارشد
چکیده
فعل ناقص «کان» و مشتقات آن با ساختهای مختلف، هزار و چهار صد و پنجاه بار در قرآن ذکر شده؛ از این رو بایسته است تا مترجمان قرآن با عنایت به سیاق این فعل و ویژگیهای آن، ترجمهای که نزدیک به مدلول متن عربی قرآن باشد، ارائه دهند. از ساختهای پرکاربرد این واژه در قرآن، میتوان به «کان» در سیاق جمله شرطیه و جمله صله و مواردی که خبر «کان»، صفت مشبهه یا صیغه مبالغه است، اشاره نمود که باعث شده مترجمان قرآن از فعل «کان» ترجمههای گوناگونی ارائه داده، نحویان نیز در تحلیل نحوی این ساختها، متفاوت سخن بگویند. این پژوهش با تحلیل نحوی این ساختها و تحلیل برابرهای آنها در فارسی، برخی از ترجمههای قرآن را وارسی و به ارائه ترجمهای یکدست و مبتنی بر تحلیلهای انجام یافته از آنها همت گمارده است. نتیجه آن که ترجمه جملههایی که فعل «کان» در آن با «لو» شرطیه همراه است با جملههایی که همین فعل با «إن» شرطیه آمده، متفاوت است و در ساختاری که قبل از کان و اسم و خبر آن، «ما» آمده، باید آن را موصوله ترجمه کرد نه مصدریه.
کلیدواژه ها
قرآن کریم؛ ترجمه؛ نحو عربی؛ «کان»؛ دستور فارسی
بررسی ترجمه کان در قرآن
نفی فعل:
در زبان عربی برای نفی فعل اغلب از حروف ( لم ، لما ، لا ، ما ، لن ) با شرایطی استفاده می شود.
ما + فعل ماضی = ماضی منفی
ما ذهب : نرفت ، ما ذهبا : نرفتند ( دو نفر ) ، ما ذهبوا : نرفتند ، ما ذهبتَ : نرفتی ، …
لم + فعل مضارع = ماضی منفی
لم یذهب : نرفت ، لم تذهب : نرفتی ، لم نذهب : نرفتیم ، …
لمّا + فعل مضارع = ماضی نقلی منفی
لما یذهب : نرفته است ( هنوز نرفته است ) ، لمّا نذهب: نرفته ایم ( هنوز نرفته ایم )، …
لا + فعل مضارع = مضارع منفی
لا یذهبُ : نمی رود ، لا نذهبُ : نمی رویم ، لا تذهبُ: نمی روی ، لا یذهبون : نمی روند ، …
لن + فعل مضارع = مستقبل منفی
لن یذهبَ : هرگز نخواهد رفت ، لن یذهبا : هرگز نخواهند رفت ( دو نفر ) ، لن یذهبوا : هرگز نخواهند رفت ، …
نکته: « لم » و « لمّا » فعل مضارع را مجزوم می کنند و « لن » فعل مضارع را منصوب می کند و « ما » و « لا » نفی، غیر عامل هستند یعنی اعراب و بناء فعل بعد از آنها تغییری نمی کند.
افعال کمکی یا ربطی:
در زبان های فارسی و انگلیسی و دیگر زبان ها، جمله ای بدون فعل ساخته نمی شود یعنی اگر جمله دارای یک فعل اصلی نباشد، از افعالی استفاده می شود که در فارسی آنها را « فعل ربطی » ( است ، بود ، شد ، گشت ) و در انگلیسی آنها را فعل کمکی ( did , do / das , was / were , am / is / are ) می نامند، ولی در زبان عربی:
اگر جمله حاکی از زمان حال باشد و دارای هیچگونه فعل اصلی نباشد، فقط از دو اسم تشکیل می شود.
مثال: زیدٌ حاضرٌ . زید حاضر است.
و اگر جمله حاکی از زمان گذشته یا آینده باشد، باید از فعل ماضی « کان » یا مضارع آن « یکونُ » استفاده شود.
مثال: کان زیدٌ حاضرا . زید حاضر بود.
سَیَکونُ زیدٌ حاضراً . زید حاضر خواهد بود.
افعال ناقصه در عربی عبارتند از:
کان ( بود ) ، صار ( گردید ) ، لیس ( نیست ) ، اصبح ( شد ) ، مادام ( مادامی که ) ، مازال ( همواره )
این افعال در عربی بر سر جمله اسمیه می آیند، مبتدا می شود « اسم افعال ناقصه » و مرفوع می شود و خبر می شود « خبر افعال ناقصه » و منصوب می شود.
کان الطالبُ ناجحا. دانش آموز موفق بود. / صارت الأمّة الإسلامیة متّحدة. امت اسلامی متحد گردیدند.
تمرین:
الف ـ ترجمه فعل های زیر را بنویسید.
1) ما کتبَ / 2) لم یکتُبوا / 3 ) لما تکتبی / 4) لا نکتبُ / 5) لن یکتبَ
ب ـ جمله های زیر را به فارسی ترجمه کنید.
1) ما سافرَ سعیدٌ. / 2) لا یسافر سعیدٌ. / 3) لن یترک زیدٌ صلاتهُ.
نکته: در ترجمه حتما به صیغه افعال دقت کنید.