بررسی شگردهای انتقادی در شعر پروین اعتصامی

بررسی شگردهای انتقادی در شعر پروین اعتصامی

برای دانلود فایل کامل مقاله اینجا کلیک کند

نویسنده
مریم محمودی نوسر
دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران
چکیده
پروین اعتصامی(۱۳۲۰-۱۲۸۵ش)، از شاعران برجسته‌ی دوره‌ی رضاشاهی محسوب می‌گردد؛ عصری که غلبه‌ی نظام سانسور و فشار اختناق حاکم بر آن، امکان طرح مستقیم اندیشه‌های اجتماعی و بیان نقد‌های سیاسی را به‌شدّت سرکوب نمود. امّا پروین، با استفاده از شیوه‌ای خاص و با تکیه بر خلاقیّت هنری و استعداد شاعری خویش به سبکی ویژه در نقد دست یافت که ضمن گریز از فشارهای موجود، آزادی او را نیز در جهان شعری به دنبال داشته است. استفاده از شگردهایی چون مناظره‌پردازی، تمثیل‌سازی، بهره‌گیری از طنز و گسسته‌سرایی و… و نیز ویژگی‌های مختلف ساختاری در بافت شعری، امکانات جالبی در حوزه‌ی نقد سیاسی و اجتماعی در اختیار او نهاده است. در نتیجه انتخاب راه‌کارهایی برای آفرینش متنی چند بعدی و لایه‌لایه، به طرح غیرمستقیم نقد و نظرات سیاسی و اجتماعی او منجر شده است تا با ایجاد نوعی خودسانسوری که در مورد اعتصامی بیش‌تر به رویکردی اعتلا‌یافته و زیرکانه قابل تعبیر است، بعد هنری شعرهایش را نیز تقویت نماید. بدین‌ترتیب مقاله‌ی حاضر با هدف تحلیل جوانب مختلف این موضوع و بررسی شیوه‌های انتقادی پروین، نقد شعر او را با تکیه بر شیوه‌ای تحلیلی- آماری در دستور کار قرار داده است.
کلیدواژه ها
پروین اعتصامی؛ اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی؛ انتقاد؛ سانسور و خودسانسوری
مراجع

– آرین‌پور، یحیی(۱۳۸۷)، از صبا تا نیما، جلد دوم، چاپ نهم، تهران: ‌زوّار.

– اعتصامی، پروین(۱۳۳۳)، دیوان اشعار، به‌کوشش ابوالفتح اعتصامی، چاپ چهارم، تهران: چاپخانه‌ مجلس.

– امامی، نصراللّه و فاطمه صادقی نقدعلیا(۱۳۹۱)، «بررسی زمینه‌های سیاسی-اجتماعی شعر فارسی در قرن دهم»، نشریه تاریخ ادبیات، ش۶۷، صص۴۷-۲۷٫

– بارت، رولان(۱۳۸۷)، درجه‌ صفر نوشتار، ترجمه شیرین‌دخت دقیقیان، تهران: هرمس.

– پلوتارک(۱۳۶۱)، حیات مردان نامی، ترجمه رضا مشایخی، تهران: علمی و فرهنگی.

– پورنامداریان، تقی(۱۳۸۹)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.

-خرّمشاهی، بهاء‌الدّین(۱۳۷۴)، «خودسانسوری»، نشریه دانشگاه انقلاب، ش۲، صص۵۶-۵۱٫

– خسروی، فریبرز(۱۳۷۸)، سانسور: تحلیلی بر سانسور کتاب در دوره‌ی پهلوی دوم، تهران: موسسه نظر.

– دقیقیان، شیرین‌دخت(۱۳۸۷)، «گفتاری درباره‌ی درجه صفر نوشتار»، درجه‌ صفر نوشتار، نوشته رولان بارت، چاپ سوم، تهران: هرمس، صص۲۶-۱٫

– دهخدا، علی‌اکبر(۱۳۳۹)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران و سازمان لغت‌نامه.

– ذاکرحسین، عبدالرحیم(۱۳۷۷)، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیّت، جلد دوم، تهران: علم.

– راودراد، اعظم(۱۳۸۶)، «جامعه شناسی اثر هنری»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، ش۲، صص۹۱-۶۶٫

-رضایی، رمضان(۱۳۹۰)، «مقایسه مضامین اجتماعی در اشعار پروین اعتصامی و احمد صافی‌النجفی»، نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، ش ۱۶، صص۹۸-۷۵٫

– رضایی‌راد، محمّد(۱۳۸۱)، نشانه‌شناسی سانسور و سکوت سخن، تهران: طرح نو.

– روحانی، محمّدحسین(۱۳۷۰)، «پروین اعتصامی»، یادنامه‌ پروین، به‌کوشش علی دهباشی، تهران: دنیای مادر، صص۱۸۲-۱۶۸٫

– ریپکا، یان(۱۳۸۳)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، جلد دوم، تهران: بنگاه نشر و ترجمه.

-زرّین‌کوب، عبدالحسین(۱۳۸۶)، با کاروان حلّه، چاپ پانزدهم، تهران: علمی.

-سیفی، محسن و فریبا غنی(۱۳۹۴)، «مقایسه رویکرد سعادالصباح و پروین اعتصامی به مسائل اجتماعی»، نشریه زن و فرهنگ، ش ۲۵، صص۲۸-۷٫

– شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا(۱۳۶۳)، «دوره‌ی مشروطیّت، ادبیات زندگی، ادبیات توده‌ی مردم»، ترجمه یعقوب آژند، ادبیات نوین ایران، تهران: امیرکبیر.

-شوکینگ، لوین ل(۱۳۷۳)، جامعه‌شناسی ذوق ادبی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

– شیروانلو، فیروز(۱۳۵۵)، محدوده و گستره‌ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، تهران: توس.

– کراچی، روح‌انگیز(۱۳۸۳)، پروین اعتصامی، تهران: داستان‌سرا.

– مجدالدّین، اکبر(۱۳۸۷)، »انعکاس نابرابری‌های اجتماعی در اشعار پروین اعتصامی«، پژوهشنامه علوم انسانی، ش۵۷، صص۳۹۶-۳۶۵٫

– محسنی، مرتضی و غلامرضا پیروز(۱۳۸۸)، «تحلیل شعر پروین اعتصامی بر اساس نظریه‌ی زیبایی‌شناسی انتقادی»، نشریه ادبیات دانشگاه شهیدباهنر کرمان، ش۲۵، صص۲۴۷-۲۲۳٫

– محمّدی، برات(۱۳۸۹)، «بررسی جامعه‌شناختی و آسیب‌شناسی اجتماعی در آیینه شعر مشروطه»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب ، ش۱۰، صص۴۲۱-۳۹۵٫

– مشرّف، مریم(۱۳۹۰)، «مفهوم تجدّد و رویکرد نئوکلاسیک در دیوان پروین اعتصامی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ش۱۱، صص۱۵۲-۱۳۵٫

– هاورز، آرنولد(۱۳۵۵)، «محدوده و گستره‌ی جامعه‌شناسی هنر»، محدوده و گستره‌ی جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، ترجمه فیروز شیروانلو، تهران: توس، صص۴۰-۹٫

– هاوکس، ترنس(۱۳۷۷)، استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: قطره.

-Boaz, Martha(1968), Censorship in: Encycolopedia of Library and Information Science, ed. By Allen Kent and Horold Lancour, New York: Marcel Dekker.

-Daily, Jaye(1973), The Anatomy Of Censorship, New York: Marcel Dekker.

-Morfin, Ross and Supryia M.Ray(1988), The Bed ford Glossary Of Critical and Literary Terms, New York: Boston.

-The Oxford English Dictionary(1989), 2nd ed. Prepared by J.A.Simpson And E.S.C.Weiner. Oxford: Clavendon Press.
آمار