شاعر مخضرم کیست؟

شاعر مخضرم کیست؟

به شاعرانی که در دو دوره زندگی کرده اند شاعر مخضرم گفته می شود. این اصطلاح بیشتر بر شاعرانی اطلاق می شود که در دوره جاهلی و صدر اسلام زیسته اند. شاعرانی مانند حسان بن ثابت، خنساء و لبید بن ابی ربیعه.
مُخَضرَم (برگرفته از عربی، به معنای: پیش‌باشنده، از پیش‌آینده؛ جمع برای اصطلاح ادبی: مخضرمو الدولتین) اصطلاحی اسلامی و ادبی عربی است؛ در تاریخ اولیهٔ اسلامی، به فردی که در هر دو دوران جاهلی و اسلامی زیسته باشد، گفته می‌شود؛ مانند احنف بن قیس. در ادبیات عربی، به آنکه در هر دوران اموی و عباسی اثری پدیدآورده یا زیسته، گفته می‌شود، مانند ابن مقفع. در ادبیات بیشتر به پیشنه‌داران از امویان در عصر اول عباسی گفته می‌شود که اغلب به شاعران اشاره دارد تا نویسندگان. اصطلاح مخضرم ممکن است به‌طور فراگیر در همهٔ تاریخ ادبیات عربی به هر دو دوره دیده‌ای گفته شود.

البته مخضرم در متون جدید و روزنامه ای به معنای باتجربه است. به عنوان مثال بیرلو اللاعب الدولِی المخضرم : پیرلو بازیکن باتجربه بین المللی

مخضرم در واژه نامه ها

مُخَضْرَم : [ خضرم ]: آنکه ختنه نشده باشد ، آنکه پدرش سفید پوست و خود سیاه پوست باشد ، آنکه نسب درستى نداشته باشد ، آنکه زمانى از عمر خود را در جاهلیت و بقیه را در اسلام گذرانیده باشد ؛ « شاعرٌ مُخَضْرَمٌ » شاعرى که جاهلیت و اسلام را درک کرده باشد ؛ « ماء مخضرم » : آبى که نه شیرین و نه شور باشد .

شاعران مخضرم و شعر آنها به زبان عربی :

-الشعراء المخضرمون

أطلق مؤرخو الأدب هذه التسمیه على أولئک الشعراء الذین عاشوا فی العصرین الجاهلی والإسلامی، وفیما بعد أصبح مفهوم الخضرمه یشمل من أدرک عصرین متتالیین.

فالمخضرمون إذن جیل  من الشعراء تأثروا بالإسلام، مع رواسب جاهلیه فی أشعارهم. ولم یکن تأثرهم بالدین الجدید على درجه واحده، بل تفاوت هذا التأثر بنسبه قدمهم فی الجاهلیه، أو بمدى تمثلهم بالقیم الإسلامیه الجدیده، وتجاوبهم معها. وصحبتهم للرسول –صلى الله علیه وسلم- وعلاقتهم بالمجتمع الدینی الجدید.

وکان من أولئک الشعراء فئه أسلمت وحسن إسلامها، وظهر أثر الإسلام واضحاً فی أشعارها، ومن أشهر الشعراء المخضرمین: حسان بن ثابت، وکعب بن مالک، وعبد الله بن رواحه وعَبْده بن الطبیب وغیرهم. وقد تأثر هؤلاء الشعراء بالمبادئ والقیم الإسلامیه وظهرت فی أشعارهم. ومن ذلک قول عبده بن الطبیب موصیاً أبناءه بتقوى الله، وبرّ الوالدین، والحذر من النمیمه:

یُعطـــــــی الرّغائــــــبَ من یشاءُ ویمنـــــعُ

إنّ الأبــــــــرَّ مــــــن البنیـــــنَ الأطـــــوعُ

متنصــــــــحاً ذاک السِّمـــــــــــامُ المنْقَــــــعُ

أُوصیـــــــکمُ بتقـــــــــى الإلــــــــهِ فإنّــــــهُ

وببـــــــرّ والدِکــــــــــم وطاعـــــــهِ أمـــرهِ

واعصُـــــوا الذی یــــزجی النمائم بینکـــــمْ

فالشاعر یستمد هذه القیم النبیله من تقالید الإسلام الخلقیه السامیه. ویقول حسان بن ثابت مفتخراً بمواقف قومه الأنصار:

نَأَتْــــــــکَ العُلـــــــى فاربعْ علیک فسائـــــلِ

فنحــــــنُ بأعلــــــــى فرعــــــهِ المتطــاولِ

ألا أیهــــــــــا الساعــــی لیدرکَ مجدَنــــــــا

لنــــــــا جبـــــــلٌ یعلو الجبــــــــالَ مشرِّفٌ

فالشاعر هنا یفخر بعلو مکانه قومه بین الناس، بما تأتى لهم من أفعالهم وأخلاقهم من المعروف والبعد عن الفحش، إلا أننا نلمح فی البیتین ظلالا من التفاخر الجاهلی.

ولم یحل حسن إسلام حسّان، ومکانه من الرسول –صلى الله علیه وسلم- دون وجود نزعه جاهلیه تقلیدیه فی شعره، فقد جاء فی همزیته التی مدح بها الرسول –صلى الله علیه وسلم- أبیات من الغزل والخمریات على مألوف عاده الشعراء فی الجاهلیه یقول:

إلى عـــــــــــذراءَ منـــــــزلُها خــــلاءُ (۱)

یــــــؤرقُنــــــــی إذا ذهــــــــــب العِشَـــــاءُ

یکـــــــــون مزاجهَــــــــها عسـلٌ وماءُ (۲)

عفــــــــتْ ذاتُ الأصابـــــــعِ فالجـــــــــواءُ

قــــــــــــدعْ هذا ولکـــــــــن مَنْ لطیـــــــفٍ

کـــــــــأن سبیئــــــــهً من بیـــــــــــتِ رأسٍ

وفی القصیده نفسها یقول:

یقــــــــــولُ الحــــــــقَّ إن نَفَــــــعَ البَــــلاءُ

فقــــــــلتمْ ما نجیــــــــبُ وما نشـــــــــــــاءُ

وقـــــــــالَ اللّهُ قــــــــد أَرسلــــتُ عبــــــداً

شهــــــدتُ بـــــــهِ وقومـــــــی صدّقـــــــوهُ

وعلى هذه الصوره جرى کعب بن زهیر فی قصیدته (بانت سعاد).

ویمکن القول إن شعر حسان بن ثابت یصلح نموذجا للمزاوجه بین العناصر الجاهلیه والعناصر الإسلامیه فی التقالید الشعریه فی عصر صدر الإسلام.

أما الحطیئه الذی احتفظ بشخصیته الجاهلیه، فقد کان تأثره بالإسلام ضعیفاً، ومع ذلک نلمح فی شعره بعض المعانی الإسلامیه یقول:

ولکـــــــــنَّ التقــــــــیَّ هـــــــو السعیــــــــدُ

وعنـــــــــد اللّهِ للأتــــــــقى مَزیـــــــــــــــدُ

ولســــــــتُ أرى السعـــــــادهَ جمــــــعَ مالٍ

وتقــــــــوى الله خیـــــــرُ الــــــزّادِ ذُخــــراً