فواید تنبلی

فواید تنبلی

همه از فواید تلاش و کوشش می گویند اما بشنوید از فاید تنبل بودن
نوشتن در ستایش تنبلی کار آسانی نیست. بعید است جامعه‌ای در دنیا باشد که سخت‌کوشی و پرکاری را تشویق نکند و کاهلی و تنبلی را نکوهش. در تمام دنیا و در طول تاریخ، بزرگان فکر و دین و سیاست و فرهنگ در ستایش سخت‌کوشی و زحمت‌کشی متفق‌القول بوده‌اند و هیچ پدر و مادری نیست که فرزندانش را بجای تلاش به تنبلی تشویق کند.
با این حال ما اینجا می‌خواهیم تا حد ممکن از تنبلی اعاده حیثیت کنیم، یا حداقل از تنبل‌های طبیعی. تنبلی البته تعریف روشنی ندارد و هر کس با معیارهای خود آن را تعریف می کند. برخی افراد که خود را به خاطر تنبلی سرزنش می‌کنند در چشم دیگران الگوی سخت‌کوشی هستند و برخی که خود را تنبل نمی‌دانند به نظر دیگران تنبل هستند. به نظر می‌رسد که هیچکس دوست ندارد تنبل باشد، آنها که تنبلند یا تنبلی می‌کنند، پیش خود شرمنده هستند و خود را سرزنش می‌کنند. آنها که سخت‌کوش هستند تنبل‌ها را سرزنش می‌کنند. خلاصه تنبل‌ها را هیچکس دوست ندارد و این را هر بچه‌ای از همان اول یاد می‌گیرد، اول در خانه و بعد در مدرسه که بعضی بچه‌ها تنبلند و بعضی زرنگ. تمام توصیه‌ها و دستورالعمل‌ها و همه چیز برای افراد فعال و سختکوش است و هیچکس به خود زحمت نمی‌دهد که چیزی به تنبلها بگوید جز این که تنبلی را کنار بگذارند. هیچکس نمی‌گوید که فلان کس بخاطر تنبلی موفق شد اما چه کسی می‌تواند بگوید که کوآلا در دنیای وحش موفق نبوده؟

اتفاقا اخیرا پژوهشی منتشر شد درباره حدود سیصد نوع نرم‌تن اقیانوس اطلس غربی، چه آنها که از بیش از پنج میلیون سال پیش منقرض شده چه آنها که هنوز در این آبها زندگی می‌کنند. نتیجه این که آنها که منقرض شده‌اند متابولیسم پایه‌شان بیشتر از آنها بود که هنوز زنده‌اند. یکی از پژوهشگران این تحقیق گفت شاید بهتر باشد زین پس به جای اصطلاح مانوس ‘بقای اصلح’، از اصطلاح نامانوس ‘بقای تنبل‌ترین’ یا دست‌کم ‘بقای کُندترین’ استفاده کنیم.
طبیعی است که حتی افراد سخت‌کوش هم گاهی تنبلی کنند و افراد تنبل هم گاهی می‌شود که مجبور شوند سخت‌کوشی کنند. بنابراین چگونه می‌توان معیاری برای تنبلی تعریف کرد. جواب این سوال را نمی‌دانیم اما مسئله ما آنها نیستند که گاهی زرنگند گاهی تنبل و وقتی زرنگند خوشحالند و وقتی تنبلند ناراحت. روی صحبت ما آنهایی هم نیستند که آنقدر منابع زیر دست و پایشان ریخته که می‌توانند هیچ‌کاری نکنند. تنبلی‌ آنها به این دلیل است که از فشار ازدیاد منابع رنج می‌برند و ناچارند این امکانات را با تنبلی مصرف کنند. آنها دغدغه زیست‌شناختی هم ندارند چون در طبیعت قانون بقای اصلح صادق است و آنها می‌توانند این موهبت طبیعی را با ژن‌های مرغوب به نسل بعدی منتقل کنند.

مسئله ما اینجا تنبل‌های طبیعی هستند و از همین گروه هم می‌خواهیم اعاده حیثیت کنیم. تنبل طبیعی کسی است که در هر حال و شرایطی، حتی در زمان سخت‌کوشی اجباری، اصل اول برایشان تنبلی است که یعنی صرفه‌جویی در منابع.
در حیات وحش هیچ موجودی را نمی‌بینید که دائم در حال فعالیت باشد. شیر و شمپانزه و مار و سوسک، حتما لحظات، دقایق یا ساعت‌هایی از روز را هیج کاری نمی‌کنند، چه اسمش استراحت باشد، چه در امان ماندن از گرما یا سرما یا بطالت و نشخوار. بنابراین تنبلی اصلا پدیده نادری در طبیعت نیست بلکه بسیار هم رایج است. دلیل آن هم واضح است، اصل اول طبیعت مقتصد بودن است و موجود زنده در استفاده از منابع ارزشمند مثل انرژی نهایت صرفه جویی را می‌کنند. فعالیت دائم، انرژی دائم می‌خواهد که به دست آوردن آن کار راحتی نیست و خیلی وقتها اصلا در دسترس نیست. در حیات وحش یک اصل مهم وجود دارد، اگر کاری مطلقا لازم نیست، آن را انجام نده. وقتی در فیلم‌های حیات وحش مثلا دسته‌ای شیر را می‌بینیم که خمیازه می‌کشند و با دمشان مگسها را می‌تارانند، کسی نمی‌گوید چه شیرهای تنبلی، ببین وقتشان را چطور تلف می‌کنند. آنها صرفا دارند دخل و خرجشان را جور می‌کنند.

دانشمندان علوم تکامل و زیست شناسی می‌گویند تنبلی راهکار ‘ارزشمندی’ است برای تطابق موجودات زنده با محیط. برای مثال زمانی که بشر آتش را کشف و مهار کرد توانست مواد غذایی را بپزد. شمپانزه‌ها که نزدیکترین خوشاوندان ما هستند باید روزی پنج ساعت صرف جویدن ساقه و چیزهای سخت دیگر کنند اما با کمک آتش بشر توانست ظرف مثلا یک ساعت غذایش را خورده باشد. این زمان اضافه احتمالا هم صرف تنبلی شده هم احتمالا صرف ساخت وسایل تازه برای شکار یا روی آوردن به هنر و مثلا کشیدن نقاشی روی دیوار غارها.
اصلا این را بگوییم که تنبلی انگیزه بزرگی برای بشر بوده و هست. معروف است که می گویند اختراع زاییده احتیاج است و البته یکی از احتیاجات بشر تنبلی است. برای همین است که از پانزده هزار سال به این سو که سگ را اهلی کرد بشر همواره به دنبال این بوده که کارهایش را به دیگران محول کند، بارش را اسب و خر ببرند، زمینش را گاو شخم بزند و شبها بجای خودش سگ گوش به زنگ باشد. بعد هم نوبت به ماشین ها رسید که وظایف انسان را به عهده بگیرند و هوش مصنوعی و روباتها که خیلی دور نیست که کلا بشر را از هر وظیفه‌ای خلاص کنند.

شواهد علمی بسیاری وجود دارند که سرعت زندگی بشر بخصوص در شهرهای بزرگ بسیار افزایش پیدا کرده است. به حیات وحش که نگاه کنید، معمولا موجوداتی که عمر کوتاهی دارند، مثل مرغ مگس خوار و موش ضربان قلبشان در دقیقه بسیار زیاد است و موجوداتی که سالهای سال عمر طولانی می کنند مثل لاک‌پشت گالاپاگوس و نهنگ، بر عکس در دقیقه قلبشان کم می‌تپد. این را هم می‌دانیم که در هیجان و اضطراب و استرس و دویدن به دنبال امور روزمره زندگی هورمونهایی مثل کورتیزول و آدرنالین در بدنمان ترشح می‌شوند که ضربان قلب را بالا می‌برند.

کوفتن بر طبل سختکوشی -بدون درنظر گرفتن این که این فعالیت مستلزم مصرف کردن چه منابعی است- بسیاری از مردم را در شرایط رقابت دائم قرار داده، مسابقه قدرت و ثروتی که ثانیه‌ای غفلت موجب عقب افتادن و پشیمانی است. آنها که حائز شرایط شرکت در این مسابقه نیستند، در مسابقه‌ای دیگر شرکت دارند، در مسابقه بقا و برای ته‌مانده آنچه از مسابقه اول مانده تقلا می‌کنند. بی‌دلیل نیست که آمار بیماری قلبی بخصوص در شهرها بالا است. بنابراین تنبلی، آرامش و کاستن از سرعت زندگی برای سلامت و طول عمر هم مفید است.
بنابراین ما اینگونه فکر می‌کنیم که تنبلهای طبیعی روز به روز بیشتر جایگاه خود را پیدا خواهند کرد، هم شواهدی علمی هست که تنبلی طبیعی می‌تواند برای سلامت جسم و روح مفید باشد هم اینکه سخت‌کوشی زیاد بشر مشکلات جدی برای خودش و موجودات دیگر و کره زمین ایجاد کرده است.

تنبل طبیعی به استفاده از منابع (انرژی، وقت، پول) حساس است و از هر ترفندی برای صرفه‌جویی استفاده می‌کند. تنبل طبیعی عمل‌گرا است، تا کاری واقعا ضرورت نداشته باشد آن را انجام نمی‌دهد، در انجام هر کاری منابع مصرفی را با فواید احتمالی می‌سنجد، تاثیر کارهای خود را بر کره زمین و انسان‌ها و موجودات دیگر در محاسبه خود وارد می‌کند و اسیر زرق و برق و تجمل نمی‌شود چون با طبیعت صرفه‌جویش جور در نمی‌آید. مثال خوبش، کوآلا.

از این رو برای اولین بار راهنمایی را تهیه کرده‌ایم نه برای افراد سخت‌کوش و فعال بلکه برای تنبل‌های طبیعی. برای آنها که در هر کاری به منابعی که باید صرف ‌کنند توجه می‌کنند، خرید بیهوده نمی‌کنند، بیهوده انرژی مصرف نمی‌کنند، هدر نمی‌دهند و آلوده نمی‌کنند. تا واقعا لازم نداشته باشند نمی‌خرند، بیهوده دور نمی‌ریزند، دوباره مصرف و بازیافت می‌کنند. با خرید درمانی استرس مسابقه را تخفیف نمی‌دهند و به این فکر می‌کنند که هر چه بیشتر مصرف کنند باید بیشتر هم پول بدهند و باید بیشتر هم پول دربیاورند، تجمل برایشان ارزش نیست، کمتر می‌خورند و می‌پوشند و خرج می‌کنند و مصرف می‌کنند و به قناعت خود می‌بالند.
معمولا برای هر تغییری روی صحبت با افراد سخت‌کوش و فعال است چرا که این افراد هستند که هر تغییری را ممکن می‌کنند اما این بار می‌خواهیم تغییر رویه دهیم و به تنبل‌های طبیعی پیشنهاد دهیم. باید تاکید کنیم که این مطلب نه به درد افراد سخت‌کوش می‌خورد نه به درد تنبل‌های مصرفی، آنها که آن قدر منابع (پول و انرژی و وقت) در اختیارشان هست که همه جور هزینه تنبلی را بتوانند متقبل شوند.

روی صحبت ما تنبل‌های طبیعی هستند که همیشه نادیده گرفته شده و توانایی‌هایشان مغفول مانده است. ما به این ترتیب می‌خواهیم نشان دهیم که این افراد قادرند چه کارهایی بکنند یا نکنند و اگر به انسان‌ها و موجودات دیگر و کره زمین نفع نمی‌رسانند حداقل آسیب هم نمی‌زنند.
وصیه به تنبل‌های طبیعی را به دو دسته تقسیم می‌کنیم؛ اقدامات بسیار تاثیرگذار یا در واقع انجام ندادن اقداماتی که بسیار تاثیرگذارند و اقدامات کمتر تاثیرگذار.
اقدامات بسیار تاثیرگذار
بچه کمتر: داشتن فرزند هر چه شیرین و لذت بخش است اما کمتر پدر و مادری است که آن را کاری ساده و کم زحمت بداند. از این رو اگر تنبل طبیعی باشید، هرچه کمتر بچه داشته باشید بهتر است. یک تحقیق جالب این را مهمترین کاری دانسته که هر کس می‌تواند برای حفظ بشریت و کره زمین انجام دهد. همین یک کار موثرتر از آن است که تمام عمر با دقت بازیافت کنید.
ماشین نخرید یا اگر دارید بفروشید: این یکی کمی بحث‌برانگیز است چون برای خیلی از تنبلها ماشین یکی از لوازم ضروری برای تنبلی است. با این حال برای تنبل‌های طبیعی رانندگی سخت است و حمل و نقل عمومی را ترجیح می‌دهند. البته این پدیده در کشورهای ماشین دوستی مثل ایران یا آمریکا ممکن است نادر باشد.

به هر حال برای تنبل‌های طبیعی، به جز بچه کمتر، این از هر کار دیگری بیشتر جلوی آزاد شدن گازهای گلخانه‌ای را می‌گیرد. با قیمتی که خودروهای تولید ایران دارند آن هم با فناوری قرن گذشته، انتخاب خودروی برقی یا خودرویی که کمتر آلاینده باشد اقدام مثبتی است -هر چند در ایران احتمالا بسیار گران یا حتی غیر ممکن است. هیچ چیز جای خلاص شدن از ماشین را نمی‌گیرد.
بسیاری مطمئنا خواهند گفت که زندگیشان بدون ماشین نمی‌گذرد یا عاشق ماشینشان هستند و این گزینه برای آنها مردود است اما برای تنبلهای طبیعی این گزینه بسیار جدی است، خلاص شدن از رانندگی، جای پارک، بیمه و مالیات، تعمیر و نگهداری، جریمه و غیره. اما برای این که به یک راه حل عملی‌تر برسیم، که هم تنبلها و هم غیر تنبلها و هم مجبوران به داشتن ماشین یا عاشقان سینه چاک آن راه گریز نداشته باشند همان جمله معروفی را می‌گوییم که پشت وانت‌ها و کامیون‌ها می‌خواندیم: “داداش، مرگ من یواش.” هر چه آهسته‌تر رانندگی کنید کربن کمتری وارد جو می‌کنید. در شهرهای پرترافیک گاز دادن کار بیهوده‌ای است، تفاوت رسیدن به مقصد در حد چند دقیقه است اما گاز، ترمز، گاز، ترمز، زیاد گاز گلخانه‌ای وارد جو زمین می‌کند.
گیاه‌خواری کنید: اینجا جز تنبلی پای یک مسئله بسیار حیاتی وسط کشیده می‌شود که قضیه را پیچیده‌تر می‌کند، موضوع شکم. برای شکم چرانان کباب دوست، این گزینه غیر قابل قبول است. اما مزیتش برای آن دسته از تنبلهای طبیعی که قاعدتا زیاد شکم پرور نیستند و اصل تنبلی برایشان بر هر چیز دیگر اولویت دارد، این است که زحمت و زمان پخت و پز بسیار کمتر می‌شود، هزینه خانوار پایین می‌آید که ممکن است خودش باعث شود اجبار به کار کردن کمتر شود. صنعت دام و طیور در دنیا یکی از بزرگترین تولید کنندگان گازهای گلخانه‌ای، یکی بزرگترین مصرف‌کنندگان منبعی حیاتی و کمیاب مثل آب و یکی از مهمترین منابع اسیدی شدن خاک و آب است. برخی تحقیقات می‌گویند از نظر تاثیر، اگر فقط بخواهید یک کار سبز بکنید همین است.
کمتر با هواپیما تعطیلات بروید: در رتبه بعدی کارهایی که در جلوگیری از گرم شدن هوای زمین بیشترین تاثیر را دارند، پرهیز از سفرهای هوایی تا حد ممکن است. برای عاشقان سفر البته چنین گزینه‌ای اصلا مطرح نیست و به‌راحتی آن را نادیده می‌گیرند اما برای تنبلهای طبیعی، گرفتن جا و بلیت هواپیما، رفتن به فرودگاه، بازرسی امنیتی، تاخیر پروازها و تمام ماجرا با اصل تنبلی در تضاد قرار می‌گیرد، بنابراین آنها از این گزینه استقبال می‌کنند. اگر تعطیلات می‌روید حتی الامکان از هواپیما پرهیز کنید و سوار قطار شوید. دردسرهای فرودگاه را ندارد و کربن کمتری هم به جو زمین می‌فرستد.
اقدامات کمتر تاثیرگذار
بی‌پلاستیک زندگی کنید: به نظر می‌رسد، این کار هم برای تنبلها آسان باشد هم برای غیر تنبلها. تا حد ممکن از خرید چیزهایی که بسته‌بندی پلاستیکی دارند پرهیز کنید. این کار بسیار سختی است چون به زحمت بتوانید چنین کالاهایی پیدا کند و تقریبا همه چیز به نحوی غیر ضروری در پوشش‌های پلاستیکی است، با این حال ظروف شیشه‌ای را به پلاستیکی ترجیح دهید، چند بار مصرف را به یک بار مصرف ترجیح دهید، لیوان و کیسه، کیف، زنبیل و لوازم چند بار مصرف داشته باشید. تا می‌توانید از لیوانهای یک بار مصرف و کیسه‌های نایلونی پرهیز کنید. با این شیوه زباله کمتری هم تولید می‌کنید. تنبل‌های غیرطبیعی ممکن است در مورد این گزینه دو به شک باشند اما اگر بخواهند “تنبل سبزی” باشند، به نیمه پر لیوان غیر یک بار مصرف، نگاه خواهند کرد.
از ماشین ظرفشویی استفاده کنید: شستن ظرف سه ملاحظه دارد: مصرف آب، انرژی‌ای که صرف گرم کردن آب می‌شود و ماده شوینده‌ای که مصرف می‌شود و پسابی که در نهایت به رودخانه‌ها و دریاها و اقیانوس‌ها می‌ریزد. بررسی‌ها نشان داده‌اند که ماشین‌های ظرفشویی جدید کارآمدتر شده‌اند و آب کمتری مصرف می‌کنند، انرژی کمتری برای گرم کردن آب مصرف می‌کنند و حتی صرفه‌جوترین افراد علاقمند به شستن ظرف با دست هم نمی‌توانند با این ماشین‌ها رقابت کنند. برای تنبلها چه بهتر از این؟ از شر ظرف شستن خلاص می شوند. ماشین ظرف‌شویی را وقتی کاملا پر شد روشن کنید.
ماشین لباس‌شویی را پر کنید: خیلی‌ها این روزها از ماشین لباسشویی استفاده می‌کنند اما خیلی وقتها ماشین لباسشویی کاملا پر نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که یک بار استفاده از ماشین لباسشویی ششصد گرم دی اکسید کربن آزاد می‌کند. بنابراین حتی اگر هفته‌ای یک بار ماشین لباسشویی را کمتر روشن کنید کار سبزی کرده‌اید. حساب کرده‌اند که اگر در بریتانیا با جمعیت ٦٥ میلیون نفر، هر خانوار هفته‌ای یکبار کمتر ماشین لباسشویی را روشن کند، سالانه ٨٤٠ هزار تن کمتر دی اکسید کربن وارد جو می‌شود. کمتر تنبلی است که کمتر لباس شستن به مذاقش خوش نیاید، مگر اینکه وسواس داشته باشد.
با تیغ یک بار مصرف ریش نتراشید: سالانه چهل میلیارد تیغ یک بار مصرف در دنیا استفاده می‌شود که بازیافت پذیر نیست و بالاخره یا سر از خاک در می‌آورد یا دریاها.

ریش تراشی تر بخصوص اگر در حمام باشد کلی آب ارزشمند مصرف می‌کند و برای گرم کردن آن کلی گاز گلخانه‌ای وارد جو می‌شود. بنابراین ریش تراش برقی ارجحیت دارد و انرژی کمتری مصرف می‌کند. با این حال بهترین کار این است که خود را کاملا از شر تراشیدن ریش خلاص کنید. هیچ مرد تنبلی نیست که از رهایی از دردسر ریش زدن استقبال نکند. خانمها هم معمولا در حمام موهای زائد بدن خود را می‌تراشند، غیر از مسئله تیغ یک بار مصرف، آب گرمی که مصرف می‌شود خیلی مهمتر و ارزشمندتر از آن است که صرف چند موی زائد ناقابل شود. هر دقیقه‌ای که در حمام صرف تراشیدن می‌کنید ٢٤٠ گرم دی اکسید کربن وارد جو می‌کند پس یا نتراشید یا حداقل آب را برای آن مصرف کنید. استفاده از یک کاسه آب جوش و یک خودتراش چند بار مصرف، تفاوت زیادی ایجاد می‌کند.
حق نشر عکس Getty Images
از خانه کار کنید: مشاغل بسیاری هستند که فقط به یک کامپیوتر متصل به اینترنت نیاز دارند. اگر نیاز به جلسه هم باشد اسکایپ و فناوری های مشابه کار را راه می‌اندازد. در این مشاغل، کار از خانه غیر از اینکه در وقت و هزینه رفت و آمد صرفه‌جویی می‌کنند آلودگی کربنی کمتری هم تولید می‌کنند. برای کارفرما هم بهتر است چون از هزینه‌هایش کاسته می‌شود. برای تنبلها این مثل یکی از نعمات بهشت است اما مشکل این است که کارفرماها کارکنان تنبل را دوست ندارند و هنوز متقاعد هم نشده‌اند که این ممکن است از نظر مالی به نفعشان باشد. اگر اختیار کارتان دست خودتان است از خانه کار کنید.
نها زندگی نکنید: تحقیقات نشان می‌دهند کسانی که با فرد دیگری در یک خانه زندگی می‌کنند در قیاس با آنها که تنها زندگی می‌کنند، کمتر گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند. کسانی که با هم زندگی می‌کنند بیشتر جاها با هم می‌روند به همین دلیل دی اکسید کربنی که صرف رفت و آمدشان می‌شود کم می‌شود. علاوه بر این کسانی که با هم زندگی می‌کنند کمتر هم شبها بیرون می‌روند. برای یک تنبل طبیعی، هم‌خانگی، همنشینی، شراکت یا ازدواج با یک ترجیحا غیرفعال و سخت‌کوش توصیه می‌شود.

توضیح ضروری: نگارنده اذعان دارد که فعلا خود بیشتر در زمره تنبل‌های مصرفی قرار می‌گیرد تا طبیعی اما امید به پیشرفت دارد.