برخی از ارقام خرمای ایران از قبیل شاهانی، مضافتی، و کبکاب بسیار مرغوب و از بهتریرن خرماهای جهان محسوب می شوند.
در بین مهمترین ارقام ایران می توان، استعمران، مضافتی، کبکاب، شاهانی، زاهدی، ربی، خضراوی، برهی، حلاوی، خاصی، آل مهتری، خنیزی و مرداسنگ را نام برد که هر کدام در مناطق و استانهای مختلف دارای اهمیت خاص خود هستند.
خرمای معروف استان خوزستان، استعمران (سعمران و یا سایر ) ۸۰ درصد کل تولید و برخی گونه های دیگر شامل خارک می باشد که صادراتی است.
خرمای معروف استان بوشهر، کبکاب ( حدود ۸۰ درصد کل تولید ) است. خرمای معروف فارس شامل، زاهدی، شاهانی، کبکاب. استان کرمان خرمای مضافتی، استان سیستان و بلوچستان خرماهای مضافتی و ربی، استان هرمزگان خرمای پیاروم و منطقه جیرفت خرمای مضافتی و مرداسنگ است.
استعمران (ASTAMARAN)
این رقم که با نام های سعمران، سایر، سمبرون، سمبارون در مناطق مختلف گفته می شود، حدود ۸۰-۷۰ درصد نخلیات استان خوزستان را شامل می شود. دارای ارزش تجارتی بسیار زیادی است و یکی از مهمترین ارقام صادراتی استان خوزستان می باشد. از مهمترین خصوصیات این رقم، نیمه خشک بودن آن است که خاصیت نگهداری آن را افزایش داده و این خاصیت سبب شده تا مناسب ترین رقم تجارتی و صادراتی ایران گردد.
میوه آن بیضی شکل و گاهی متمایل به مستطیلی بوده به وزن متوسط ۸٫۳۱ گرم، با بافت متوسط (نیمه خشک )، رنگ میوه زرد روشن،در مراحل رسید ن کامل کهربائی و قهوه ای متمایل به قرمز است. ضخامت پوست در سعمران ضخیم و تا نسبتاً ضخیم و خشن می باشد. نسبت گوشت میوه به هسته معادل ۶٫۷۱ است. قسمت خوراکی میوه شیرین و تا اندازه ای مزه گس دارد ( در مراحل اولیه رطب )، میزان چسبندگی هسته به میوه کم، رسیدن خارک در حدود ۲۵ مرداد ماه ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن در اواسط شهریور تا مهر ماه صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
شاهانی (Shahany)
این رقم در مناطق مختلف به نامهای متفاوتی نامیده شده است. در میناب شاونی، در فیروز آباد شونی و در حاجی آباد بندر عباس به نام خورک شانی نامیده شده است خرمای شاهانی یکی از مهمترین و فراوانترین ارقام استان فارس است. حدود ۹۵ درصد از نخلهای جهرم ( یکی از مهمترین شهرهای خرما خیز فارس ) را شامل می شود. جزو خرماهای نرم، ولی دربعضی مناطق به صورت خرمای خشک ا ستفاده می شود. رقمی میان رس و دیر رس و بسیار مطلوب می باشد. این رقم که دومین رقم ایران از نظر سطح زیر کشت است در نقاط مختلف کشور پراکنده است، از جمله در شهرهای مختلف استان فارس ( با خصوص جهرم )، همچنین در جیرفت، کهنوج، حاجی آباد، سراوان و طبس کشت شده است.
این قرم به علت شیرینی زیاد وخوش رنگی خرمای آن، مصرف داخلی فراون دارد. میوه شاهانی کشیده و دارای نوک باریک است رنگ رطب آن قهوه ای رنگ است.خارک این رقم نیز شیرین است و مقداری از محصول شاهانی به صورت خارک به مصرف می رسد. بهترین نوع شاهانی در نخلستانه ای جهرم تولید می شود و در این منطقه از ارقام «تر» محسوب می شود.
مضافتی (Mozafati)
در ایران بعد از سعمران و شاهانی از مهمترین ارقام خرمای اقتصادی کشور است. این رقم در نقاط مختلف کشور کشت شده است. موطن اصلی آن در ایران بم کرمان می باشد. مضافتی بم یکی از بهترین انواع خرمای ایران از نظر بازار داخلی محسوب می شود.
پراکندگی این رقم علاوه بر استان کرمان ( بم، جیرفت، کهنوج، شهداد، نرماشیر )، در سراوان، ایرانشهر، نیکشهر، حاجی آباد، طبس و خور و بیابانک اصفهان نیز کشت می شود. مضافتی از ارقام بسیار عالی تر ونیمه تر، به رنگ قرمز تیره متمایل به سیاه بوده و دارای کیفیت بسیار خوب می باشد. بازار اصلی مصرف داخلی آن استان تهران است. در سالهای اخیر به صادرات آن توجه خاصی شده است.
از مشکلات اساسی این رقم نگهداری آن است زیرابه علت نرمی ترش می شود و باید در محل خنک نگهداری شود. احداث سردخانه در مناطق تولید این رقم می تواند کمک موثری برای افزایش تولید آن باشد.
زاهدی (Zahidi)
رقم زاهدی نیز مانند رقم دیری از ارقام خشک به شمار می رود. در بعضی از مناطق به عنوان رقم نیمه خشک است.در مناطقی ا زکشور به عنوان قصب از آن نام برده شده است.
در بسیاری از نقاط خرما خیز کشور به خصوص در خوزستان، فارس، بوشهر و استان کرمانشاه، نیز در سطح زیاد کشت می گردد. مهمترین منطقه گسترش آن در پشتکوه بوشهر می باشد.
میوه در مرحله خارک زرد رنگ، در مرحله رطب قهوه ای روشن و در مرحله تمار )خرما( قهوه ای متمایل به قرمز تا زرد کمرنگ می شود. زاهدی یازهدی در زبان عربی به معنای فراوان و ارزان است. در کشور عراق از ارقام عمده و صادراتی به شمار می رود.
شکل میوه، بیضی کشیده و انتهای آن کاملاً باریک و نوک تیز است. از ارقام بسیار مرغوب است و دارای خاصیت انبار داری خوب و حمل ونقل آن بسیار آسان و از ارقام صادراتی است. به دلیل قند زیاد زاهدی که از ارقام صنعتی می باشد برای تهیه الکل، سرکه به کار می رود.
نسبت گوشت میوه زاهدری به هسته معادل ۶٫۳۵ است. هسته زاهدی، بیضی، رنگ آن قهوه ای، میزان چسبندگی هسته به میوه متوسط و رسیدن خارک در اوائل شهریور، ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن در اواخر شهریور ماه صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه متوسط است. این رقم خرما تقریباً در تمام استان های خرما خیز کم وبیش کاشته می شود. خرمای زاهدی جز خرماهای خشک طبقه بندی می شود و رقمی دیررس بوده و مقدار ریزش آن زیاد است. این رقم خرما در براز جان، کازرون، فیروز آباد، بوشهر، جهرم، لار، اهواز، خرمشهر و نیز عراق و آمریکا کاشته می شود.
کبکاب (Kabkaab)
رقم کبکاب از مهمترین و فراوان ترین ارقام منطقه خشت و کمارج، در کازرون و دشتستان ( برازجان ) می باشد. این رقم در سایر مناطق خرما خیز مانند خورموج، بهبهان، کازرون، جهرم، طبس نیز به مقدرا زیاد کشت شده است.
کبکاب بهبهان بسیار شیرین و نسبت به کبکاب دشستان کوچکتر و پر شیره می باشد. اندازه حبه کبکاب بسیار درشت می باشد، خام خلال (خارک) این رقم قابل استفاده نیست. لذا برای مصرف می بایستی آن را قبلاً پخت و خشک کرد. رنگ میوه در مرحله خارک و رطب زرد است و در حالت رسیدن کامل به صورت قهوه ای تیره در می آید. مصرف آن بیشتر در حالت رطب و خرما است. از نظر اهمیت اقتصادی در ایران بعد از سعمران، شاهانی، و مضافتی قرار دارد. جزو ارقام «تر» محسوب می شود.
میوه بیضی شکل به وزن حدود ۱۵ گرم با بافت نیمه خشک و رنگ زرد روشن، ضخامت پوسته در آنها ضخیم است. نسبت گوشت میوه به هسته معادل ۹٫۲۵ است. هسته بیضی، باریک و کشیده، رنگ خاکستری، میزان چسبندگی هسته به میوه زیاد است. رسیدن خارک در اواخر مرداد ماه است ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن (خرما) در اواسط شهریور ماه است. میزان چسبدگی کلاهک به میوه زیاد است.
ربی (Rabbi)
ربی یکی از مهمترین ارقام استان سیستان و بلوچستان می باشد. از نظر اهمیت بعد از سعمران، شاهانی، مضافتی و کبکاب قرار دارد. در ایرانشهر، زابل، چاه بهار و سراوان کاشته می شود.
میوه آن نسبتاً بزرگ، رنگ آن قرمز و رطب آن کمی سبز رنگ است. زمان رسیدن کامل آن با رقم مضافتی همزمان است. در ایرانشهر و زابل از نظر مرغوبیت عالی و در چاه بهار و سراوان خوب است.
برهی (Barhi)
ریشه و منشأ خرمای نرم برهی از عراق می باشد که به سایر نقاط خرما خیز برده شده است. این رقم خرما، دیررس است ونسبت به رطوبت مقاومتی ندارد. این رقم یکی از ارقام بسیار مهم استان خوزستان می باشد. علاوه بر خوزستان این رقم در قصر شیرین، سومار، دهلران، بندر لنگه، براز جان نیز کشت می شود. خارک آن دارا ی مقدار قند کافی است. به همین دلیل خارک و رطب آن به مقدار زیاد مورد مصرف مناطق خرما خیز قرار می گیرد.
میوه برهی از مرحله خارک در زمانی که اکثر ارقام مزه گس دارد،قابل خوردن است. از نظر مرغوبیت و شیرینی و تازه خوری خرما، بسیار خوشمزه و لذیذ است.
رنگ خارک زرد، رطب آن کهربائی و در مرحله خرما از کهربایی تا قهوه ای متمایل به قرمزرنگ است. میوه تقریباً کروی، به وزن متوسط ۸ گرم با بافت نرم، ضخامت پوست در آن ضخیم، نسبت گوشت میوه به هسته معادل ۷٫۷۷ است. هسته تقریباً کروی، رنگ آن خاکستری روشن، میزان چسبندگی هسته به میوه متوسط است. رسیدن خارک در اواخر مرداد، ولی برداشت میوه کاملاً رسیده در اواخر شهریور ماه صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
گنتار (Gantar)
این رقم در مناطق مختلف به اسامی قنطار و قندی نیز نامیده می شود.از ارقام ریزدانه خرمای آن «تر» است. یکی از مرغوب ترین خرماهای صادراتی خوزستان می باشد. قابلیت نگهداری این رقم زیاد است. این رقم خرما در روی درخت چندین نوبت برداشت می شود. در ایران مصرف داخلی ندارد.
مناطق کشت آن علاوه بر خوزستان ( شادگان، خرمشهر، آبادان، اهواز، بهبهان ) در براز جان، اهرم کازرون، داراب نیز می باشد.
از نظر اهمیت تولید درجه چهار و از نظر اهمیت میوه در نواحی خوزستان واهرم درجه یک و در سایر نقاط درجه دو محسوب می گردد. بیشتر به صورت رطب و خرما مصرف می شود.
میوه بیضی شکل به وزن متوسط ۹٫۲۷ گرم با بافت نرم، رنگ زرد، ضخامت پوسته درآنها متوسط، نسبت گوشت میوه به هسته معادل ۷٫۹۳ است. هسته بیضی شکل با رنگ قهوه ای روشن، میزان چسبندگی هسته به میوه کم ا ست. رسیدن خارک در مرداد ماه، ولی برداشت میوه کاملاًرسیدن در اواخر شهریور ماه صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
آل مهتری (Allmehtari)
از ارقام بسیار مهم استان هرمزگان است واز ارقام فراوان شهرستان میناب نیز به شمار می رود در استان کرمان نیز کاشته می شود.
از ارقام زودرس منطقه بندر عباس است. میوه آن نسبتاً کوچک وکشیده است و قسمت اعظم میوه را هسته اشغال کرده است و همین مسئله ارزش آن را کم کرده است ولی به دلیل زودرسی دارای ارزش اقتصادی است.
خضراوی (Khazravy)
موطن اصلی خضراوی را عراق می دانند و بعد از سعمران دومین رقمی است که درخوزستان سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. از ارقام نیمه خشک بوده و از نظر صادرات در مرتبه دوم اهمیت بعد از سعمران قرار دارد.
در سایر مناطق خرما خیز نظیر جهرم، کازرون، دشستان، فسا، قصر شیرین و رامهرمز نیز کاشته می شود. مصرف آن به صورت خارک و رطب نیز متداول است بیشتر در حالت رطب و خرما مصرف می شود این رقم در خوزستان از ارقام درجه یک و در کازرون و برازجان وقصر شیرین از ارقام درجه ۲ و ۳ به شمار می رود.
خضراوی از خرما های زودرس و نرم به شمار می اید. میوه تخم مرغی شکل به وزن متوسط ۷٫۹۴ گرم با بافت نرم و رنگ قهوه ای روشن، ضخامت پوست در آن ضخیم. نسبت گوشت میوه به هسته معادل ۱۲٫۱ است. هسته بیضی شکل با رنگ قهوه ای کم رنگ، میزان چسبندگی هسته به میوه متوسط است. رسیدن خارک در اواسط مردادماه، ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن در اواسط شهریور صورت می گیرد.
میزان چسبندگی کلاهک به میوه متوسط است.
خاصوئی (Khassui)
از مهمترین ارقام بهبهان (خوزستان) است. خرمای خاصوئی رقمی مرغوب است و میوه ای بسیار شیرین دارد. رنگ میوه قرمز واندازه آن کوچک است. در فسا ( استان فارس ) به این رقم خرما خاصی می گویند و از نظر مرغوبیت در شهرستان از خرماهای درجه دو محسوب می شود. در بهبهان نیز به همین نام خاصی نامیده می شود. قابلیت نگهداری آن بسیار بالا است.
شکر (Shakkar
این رقم بیشتر در شمال خوزستان مانند دزفول، شوشتر و رامهرمز وجود دارد. در سایر شهرهای خوزستان مثل شادگان واهواز نیز به طور پراکنده دیده می شود. این رقم همچنین در میناب، قشم و بندر عباس کاشته شده است. در شهرهای برازجان، ایرانشهر به مقدار کم کشت شده است. این رقم نسبت به سایر ارقام دارای قند بیشتر و در نتیجه شیرین تر است و مصرف میوه آن به صورت رطب می باشد. رنگ آن در مراحل مختلف رسیدن به ترتیب سبز زرد به قهوه ای تغییر شکل می دهد. از ارقام زودرس می باشد.
درجه شیرینی آن زیاد، جنس میوه تقریباً خشک و از درجه مرغوبیت متوسطی برخوردار است. میزان چسبندگی هسته به میوه کم است.میزان چسبندگی کلاهک به میوه متوسط است.
مردا سنگ یا مردارسنگ (Mordar sang)
یکی از ارقام معروف استان کرمان می باشد و در بندر عباس، بم، جاسک، جیرفت، ومیناب نیز کاشته می شود. رنگ میوه آن زرد و دارای کیفیت عالی می باشد. خرمای مرداسنگ از نظر اهمیت متوسط است و میوه آن به صورت خرما مصرف می شود.
پیاروم (Piarum )
یکی از مهمترین و معروفترین ارقام شمال استان هرمزگان است، این رقم، در حسن آباد کازرون، اطراف داراب، حاجی آباد، کرمان، و بندر عباس کاشته می شود. درصد رطوبت میوه آن کم است از ارقام خشک محسوب می گردد. از میوه های دیررس است، کیفیت میوه آن مطلوب است و از نظر صادرات بسیار بازار پسند است.
زریک (Zareik)
این رقم در میناب، بندر عباس، قشم، فسا و جهرم کاشته می شود. در میناب و قشم کیفیت میوه عالی و بندر عباس خوب است. رنگ میوه زرد کهربائی و از خرماهای تر به شمار می رود. محصول این رقم معمولاً به مرحله خرمای کامل نمی رسد، درنتیجه شیره کمتری دارد.
شیخالی (Sheikhali)
در برازجان، خور موج، اهرم، کازرون ( خشت و کماج ) و شیانکاره کاشته می شود. رنگ میوه آن زرد است و خارک بسیار خوبی تولید میکند. اندازه میوه بزرگ و قسمت پائین آن پهن است.
میوه آن در کازرون و خشت و کماج درجه یک است و در شیانکاره درجه دو محسوب میشود.
حلاوی (Hallaawi)
این رقم بیشتر د راستان خوزستان (آبادان، خرمشهر، اهواز، شادگان ) کاشته می شود. یکی از ارقام مهم صادارتی کشور عراق به شمار می رود و در آمریکا تحت نام «دروم داری» به فروش می رسد. از خرماهای نرم به شمار می رود. خرمای حلاوی در اواخر رسیدن چروک می خوردومیوه آن کوچک و جزو زودرس ترین ارقام خرما میباشد. شکل میوه دوکی وته آن گرد است. بافت میوه بدون فیبر و یا کم فیبر و پوست آن نازک و شکننده است و محکم به بافت میوه چسبیده است. هسته بیضی شکل، خاکستری نوک سفید از جمله هسته های درشت است. میزان چسبندگی هسته به میو ه متوسط است. میزان چسبندگی
کلاهک به میوه کم است.
قدرت انبارداری بالایی دارد و در برابر باران و رطوبت زیاد در موقع رسیدن و برداشت نسبتاً مقاوم است و کمتر صدمه می بیند.
شیرین ترین رقم شادگان است. از نظر میزان اهمیت متوسط است.
دیری (Dayri)
رقم دیری در استان خوزستان ( اهواز، خرمشهر، آبادان، شوشتر، شادگان ) و بوشهر، کازرون، برازجان و بهبهان نیز کاشته می شود.
میوه دیری از نوع خشک و نسبتاً درشت است. در اهواز به عنوان درجه یک، در خرمشهر، وبوشهر و بهبهان درجه ۲ و در کارزون به عنوان درجه ۳ به شمار می رود.
این رقم نسبتاً به رطوبت مقاوم است. از مشخصات اختصاصی این رقم دیررسی آن است. خلال و خارک آن قرمز رنگ است. از ارقام صادارتی کشور به شمار می رود.
خرمای این رقم جزو میوه های خشک بوده و روی نخل کاملاً خشک می شود و نسبت به رطوبت بسیار مقاوم است. میوه تخم مرغی شکل با بافت سفت (خشک ) ورنگ قهوه ای روشن، ضخامت پوست در آنها متوسط است. هسته بیضی کشیده به رنگ کرم، میزان چسبندگی هسته به میوه کم وخارک دیری مزه گس داشته و معمولاً در مرحله رسیدن کامل در آبان و آذر برداشت می شود. میزان چسبندگی کلاهک به میوه متوسط است