اختصاص در نحو عربی
اختصاص
اختصاص عبارت است از آوردن اسم ظاهر معرفه پس از ضمیر متکلم یا مخاطب برای بیان مقصود آن ضمیر یا برای تفاخر و یا برای تواضع. اسم ظاهر معرفه در این حالت منصوب و مفعولٌ‌به فعلی واجبُ الحذف است که تقدیر آن فعل محذوف «أخُصُّ» است. در اصطلاح این اسم «مخصوص»، «مُختَصّ»، «مفعولٌ‌به باب اختصاص» یا «منصوبٌ علی الاختصاص» خوانده می‌شود؛ مانند «المُعَلِّمینَ» در جمله «نَحنُ المُعَلِّمینَ نُحِبُّ طُلّابَنا کثیراً»؛ ما معلمان دانشجویان خود را خیلی دوست داریم. در این جمله «نَحنُ» ضمیر متکلّم مع الغیر، مبتدا و محلاً مرفوع است و «المُعَلِّمینَ» مفعولٌ‌به فعلی واجبُ الحذف است که تقدیر آن «أخُصُّ» است. «المُعَلِّمینَ» در اینجا مخصوص نامیده می‌شود و منصوب به «یاء» است؛ زیرا جمع مذکر سالم است.
وجه تسمیه باب اختصاص
به این جمله توجه کنید: «نَحنُ المُعَلِّمینَ نُحِبُّ طُلّابَنا کثیراً». اگر در این جمله واژه «المُعَلِّمینَ» ذکر نشود و جمله به این شکل باشد: «نَحنُ نُحِبُّ طُلّابَنا کثیراً»، در این حالت ضمیر «نَحنُ» می‌تواند مصداقِ ویژگیها، جنبه‌ها و حالت‌های گوناگونی باشد؛ به دیگر سخن در این جمله منظور از «نحن» می‌تواند «ما پدران، ما ایرانیان، ما فرزندان، ما دانشجویان و…» باشد. در اینجا نوع این ویژگیها و حالت‌ها مشخص نیست و از این رو می‌توان با آوردن «المُعَلِّمینَ» پس از ضمیر «نَحنُ» مصداق این ویژگیها و حالت‌ها را مشخص کرد. با افزوده شدن این واژه، مفهوم جمله این‌گونه خواهد شد: ما از این جهت که معلم هستیم دانشجویان خود را دوست داریم؛ یعنی در واقع حکم دوست داشتن دانشجویان توسط ما به معلم بودن ما مختص است.
با این توضیح وجه تسمیه باب اختصاص روشن می‌گردد.
این ساختار در زبان فارسی نیز وجود دارد؛ برای مثال اگر دانشجویان درس نحو در پایان نیمسال تحصیلی بخواهند زمان آزمون نحو را به تعویق بیاندازند، نامه‌ای خطاب به رئیس دانشکده یا استاد درس آماده می‌کنند و در آن می‌نویسند: «ما دانشجویان درس نحو خواستار به تعویق افتادن زمان آزمون این درس هستیم». چنین جمله‌ای در عربی این‌گونه بیان می‌شود: «نَحنُ طُلّابَ دَرسِ النّحوِ نَطلُبُ تَأجیلَ الامتحانِ إلی الأسبوعِ القادِمِ». در این عبارت «طُلّابَ» مفعولٌ‌به فعلی واجبُ الحذف است که تقدیر آن «أخُصُّ» است.
اهداف باب اختصاص
باب اختصاص برای یکی از سه هدف زیر به کار می‌رود:
الف) بیان مقصود از ضمیر متکلم یا مخاطب
باب اختصاص بیش‌تر برای بیان مقصود از ضمیر متکلّم یا مخاطبی که پیش از اسم مخصوص قرار دارد و نیز برای بیان حالت و ویژگی خاص آن ضمیر به کار می‌رود؛ برای نمونه در عبارت «نَحنُ المُعَلِّمینَ