گفت‌وگو با دکتر آذرتاش آذرنوش به مناسبت روز جهانی زبان عربی

دکتر آذرتاش آذرنوش استاد عربی

گفت‌وگو با دکتر آذرتاش آذرنوش به مناسبت روز جهانی زبان عربی

(همچنین بخوانید:روز جهانی زبان عربی (الیوم العالمی للغه العربیه)
سازمان جهانی یونسکو هجدهم دسامبر را روز جهانی زبان عربی اعلام کرده است؛ اما به گفته یک استاد زبان و ادبیات عرب با وجود سابقه این زبان در ایران و تاثیر آن بر زبان فارسی هیچ برنامه و اقدامی به مناسبت این روز در داخل ایران انجام نشده است.

روز هجدهم دسامبر از سوی بخش آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان یونسکو روز جهانی زبان عربی اعلام شده است، دلیل این اقدام هم نقش زبان عربی در حفظ و ترویج تمدن و فرهنگ بشری خوانده شده.

همچنین در بیانیه سازمان یونسکو برای نامگذاری هجدهم دسامبر به عنوان روز جهانی عربی آمده است که این زبان بیست و دومین زبان کشورهای عضو یونسکو و زبان رسمی سازمان است که ۴۲۲ میلیون عرب به این زبان سخن می‌گویند و بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان نیازمند استفاده از آن هستند.

رئیس سازمان جهانی یونسکو امروز پیامی به این مناسبت صادر کرد و در برخی شهرهای بزرگ دنیا برای این روز برنامه‌هایی برگزار می‌شود.

بخوانید: گفتگو با دکتر محمد علی آذرشب استاد دانشگاه تهران

آذرتاش آذرنوش، نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات عرب، مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی و استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه می‌گوید: «متاسفانه در ایران به این مناسبت برنامه‌ای برگزار نمی‌شود. از سوی مقامات رسمی هیچ اقدامی صورت نگرفته و در دانشکده‌های علوم انسانی مثل تربیت مدرس یا الهیات یا حتی ادبیات هم هیچ برنامه‌ و مراسمی برگزار نشده است.»

وی در مورد نقش و اهمیت زبان عربی در زبان فارسی می‌گوید: «زبان عربی در طی ۱۳۰۰ سال رابطه آن با ایران، یک نقش دوگانه داشته؛ در آغاز زبان فارسی توانست انبوهی واژه لازم در زمینه دین و علوم گوناگون را دریافت کند. حتی علوم غربی هم از زبان یونانی به عربی ترجمه و بعد وارد زبان فارسی می‌شد. زبان فارسی طی چند قرن توانست از گنجینه زبان عربی در این زمینه استفاده کند و به زبان فارسی هم غنا ببخشد.»

این استاد زبان و ادبیات عرب ادامه می‌دهد: «این وام‌گیری از زبان عربی چندین قرن طول کشید و زبان فارسی به ویژه در شعر با استفاده از این واژگان بی‌نهایت غنی شد و هیچ خللی در زبان فارسی وارد نشد؛ مگر آن زمان که استفاده از گنجینه زبان عربی، گام به یک راه افراط‌آمیز زد و واژه‌های  زیادی از عربی گرفت. این گرفتن واژه متاسفانه همراه با تاثیر نحو عربی نیز بود. به همین دلیل در زمان‌هایی، طی تاریخ هزار و سیصد ساله به دلیل کثرت واژه‌های زبان عربی و تاثیر نحو آن زبان فارسی دچار نوعی تنگنا می‌شد»

نویسنده «فرهنگ معاصر عربی به فارسی» معتقد است که در دوران‌های قبل از این وضعیت، زبان عربی همواره در خدمت زبان فارسی بوده و فارسی به کمک عربی، غنی شده است.

آذرنوش که نخستین فرد ایرانی است که در ادبیات عرب مدرک دکترا گرفته، در مورد آموزش زبان عربی در ایران نیز می‌گوید: «آموزش زبان عربی در ایران مسئله‌ای بسیار حاد است و همواره مورد گفت‌وگو و مناقشه بوده.»

وی توضیح می‌دهد: «روزی نیست که از طرف وزارت‌خانه‌های مربوط به مسئله آموزش زبان عربی نپردازند و دنبال راهی نباشند که زبان عربی قابل آموزش و تدریس در مدارس شود.»

به گفته نویسنده «فرهنگ مصطلحات» در زبان عربی یکی از مشکلات آموزش این زبان این است که زبانی که در کشورهای عربی به کار می‌رود؛ با ده‌ها لهجه متفاوت است. اما یک زبان عام و تقریبا استاندارد وجود دارد که از لحاظ ادبی سطح بالاتری دارد و همان زبان عربی فصیح است.

وی توضیح می‌دهد: «این عربی فصیح یا به قول عرب‌ها «اللغه الفصحه» یک زبان تقریبا غیرکاربردی است و خود عرب‌ها هم ناچار هستند آن را در مدرسه بیاموزند.»

این استاد دانشگاه می‌گوید: « مسئله نحوه آموزش زبان عربی هنوز در ایران حل نشده و هر روز هم برنامه‌ها دگرگون می‌شود. چون بحث بر سر اینکه بالاخره باید زبان رایج و معمول کوچه و خیابان را آموزش داد یا زبان فصیح، همچنان ادامه دارد.»

به گفته وی چون غرض از آموزش زبان عربی در ایران، بیشتر آموزش متون اسلامی بوده؛ این باعث می‌شود که گرایش بیشتر به سمت زبان فصیح باشد تا دیگر لهجه‌های گوناگون عربی. اما چون این زبان فصیح کاربرد اجتماعی زیادی ندارد – که البته بی‌فایده هم نیست- بین یک دوراهی قرار می‌گیریم که به سمت زبان عامیانه گرایش پیدا کنیم یا فصیح.

این مترجم «تاریخ ادبیات عرب» می‌افزاید: «اگر فرض را بر لزوم آموزش زبان فصیح هم بگذاریم؛ اشکال کار باز اینجا خواهد بود که تدریس زبان عربی در دبیرستان‌ها و دانشکده‌های ما به همان شیوه هزار ساله و آموزش صرف و نحو است که شاید از نظر آموزشی دیگر هیچ کاربردی نداشته باشد. به همین دلیل کتاب‌ها و برنامه‌ها دائما در حال دگرگونی و تغییر و تغیّر است.»

آذرتاش آذرنوش در مورد رابطه ایرانیان با زبان عربی نیز می‌گوید: «این از بحث‌های گسترده تاریخی است. ایرانی‌ها پیوسته شیفته زبان عربی بوده‌اند و در قرن‌های چهارم و پنجم هجری شاید بهترین و بزرگترین نویسندگان و گویندگان عرب از ایران برخاسته‌اند. کتاب‌های بسیار حجیم و گنجینه‌های بسیار بزرگی در ایران تدوین شد؛ اما زبان عربی امروز برخلاف گذشته دچار یک نوع چالش شده است.»

وی می‌افزاید: «نسل جدید ایران نمی‌داند چطور می‌شود این زبان را درست یاد گرفت. اگر از طریق صرف و نحو بخواهند آن را یاد بگیرند؛ سودی نمی‌برند. در نتیجه نوعی عربی‌گریزی در آنان به وجود آمده است. دیگر اینکه نسل جوان معتقد است در دنیایی که انگلیسی، می‌تواند در همه حوزه‌ها کاربرد داشته باشد و احتیاجات ما را برآورده کند، چه ضرورتی دارد که ما زبان عربی بیاموزیم.»

وی تاکید می‌کند: «البته خوشبختانه در دانشکده‌های ایران، این اندیشه تقریبا وجود ندارد و تعداد دانش‌جویان ما در این زمینه بسیار متعدد شده و تقریبا ۱۰-۱۵ گروه زبان عربی و چند مجله به عربی یا به صورت دوزبانه در دانشگاه‌ها منتشر می‌شود.«

به گفته این استاد دانشگاه اقبال در سطح دانشگاهی بسیار خوب است، اما در سطح عموم متاسفانه مشکل برقراری ارتباط با این زبان همچنان وجود دارد.

وی در ادامه گفت‌وگو نیز به این موضوع اشاره می‌کند که بخشی از عربی گریزی ایرانیان دنباله اندیشه‌های برخی روشنفکران سده گذشته مثل صادق هدایت بوده، و در ادامه می‌افزاید: «اما این موضوع قبل از دوران مشروطه هم گهگاه وجود داشته، یعنی در ادبیات فارسی هم اندیشه‌های ایران‌گرایانه یا فارسی‌گرایانه فراوانی داشته‌ایم»

آذرنوش در ادامه تاکید می‌کند: «اما واقعیت این است که این موضوع از دوران ایران‌گرایی و ملی‌پرستی عده‌ای از روشنفکران قرن گذشته اوج گرفت و هنوز ادامه دارد»