آیا زبان عربی زبان برگزیده خداوند است؟

تؤکد بعض الروایات على أن اللغة العربیة هی اللغة التی اختارها الله سبحانه، و بغض النظر عن صحة هذه الروایات أو عدمها فإن من أسباب هذا الاختیار هو تمتع هذه اللغة بالإمکانیات الممتازة فی نقل المفاهیم و المعانی .

جاء فی بعض الروایات:

1 – اللغة العربیة لغة أهل الجنة [1] ، و کلام الحور العین باللغة العربیة أیضا [2] .

2 – روی عن النبی الأکرم (ص) أنه قال: “أحب العرب لثلاث لأنی عربی و القرآن عربی و کلام أهل الجنة عربی” [3] .

3 – و فی روایة عن الإمام الصادق (ع) عن أبیه (ع): «ما أنزل الله تبارک و تعالی کتاباً و لا وحیاً إلا بالعربیة؛ فکان یقع فی مسامع الأنبیاء بألسنة قومهم و کان یقع فی مسامع نبینا (ص) بالعربیة» [4] .

4 – اللغة العربیة هی لغة الله [5] ، و قد اصطفاها سبحانه على سائر اللغات [6] .

5 – و جاء فی روایة أنه: “کان لسان آدم العربیة و هی لسان أهل الجنة. فلما عصى ربه أبدله بالجنة و نعیمها الأرض و الحرث و بلسان العربیة السریانیة” [7] .

ثم بعد ذلک کان أول من تکلم العربیة نبی الله إسماعیل(ع) [8] . و حینما التقى نبی الله یوسف(ع) ملک مصر تحدث معه باللغة العربیة [9] ، و جعل نبی الله سلیمان العربیة لغة دعائه [10] ، و ینقل أن وزراء المهدی (عج) یتکلمون العربیة مع أنهم لیسوا عرباً [11] .

6 – تتجلى هذه اللغة کلغة مقدسة فی غالبیة العبادات، و بعض المعاملات. ففی الإسلام یجب أن تکون قراءة الأذان و الإقامة و الصلاة و التلبیة فی الحج و العمرة باللغة العربیة. و یجب على المسلمین أن یتعلموا الکلمات العربیة. و القرآن الکریم یُتلى باللغة العربیة، و کذا نصوص الأدعیة، و الزیارات و التسبیحات. و یتم تلقین عقائد الإسلام للمیت باللغة العربیة. و یوجد بحث فی الفقه فی شرطیة اللغة العربیة فی عقود بعض المعاملات أو عدم شرطیتها، و یمکن تصور مستویات لهذا الاشتراط، فمثلاً مع وجود الاختلاف فی فتوى الفقهاء فی الزواج و الطلاق یجب النطق باللفظ فلا یُکتفى بالنیّة، و أن یکون باللغة العربیة مع الإمکان. و طبیعی أن الأساس فی العقد هو النیّة و لیس الکلام، و لکن فی العقود المهمة کالنکاح و الطلاق یکون من الضروری بیان کیفیة هذا الارتباط الإلهی، و لذا فإن مثل هذا الموارد یجب التلفظ فی عقدها و أن یکون باللغة العربیة المقدّسة [12] .

ثم إن الأحادیث و بغض النظر عن البحث فی سندها و هل هی صادرة من المعصوم أم لا؟ لکن یمکن أن نشیر إلى أن اللغة العربیة مختارة من قبل الله. و ینبغی الالتفات إلى أن کثرة هذه الأحادیث یغنی عن البحث فی سندها، و مضمونها لا یتنافى مع الأدلة العقلیة و النقلیة.

و على أی حال فاللغة العربیة لغة القرآن التی اختارها الله تعالى لنقل رسالته الأبدیة الشاملة. ویمکن أن تکون من بین أسباب هذا الاختیار الإلهی الإمکانیات المتمیزة التی تمتعت بها اللغة العربیة فی نقل المفاهیم و المعانی [13] ، و لذا جاء فی إحدى عشرة آیة کریمة أن الله منّ على الناس بإنزاله القرآن عربیاً.

[1] المجلسی، بحار الانوار، ج11، ص 56؛ ج 8، ص 218 و 286 و ج10 ص81،، موسسه الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق..

[2] نفس المصدر، ج 8، ص134.

[3] الطبرسی ، امین الدین، تفسیر مجمع البیان، ج 2، ص 206 ، بیروت، دار االاحیاء التراث العربی.

[4] المجلسی بحار الأنوار، ج 16، ص 134، و ج 18، ص 263.

[5] «تعلموا العربیة فإنها کلام الله الذی یکلم به خلقه» المجلسی بحار الأنوار، ج 1، ص 212 و ج 76، ص 127 «الوحی ینزل من عند الله عز و جل بالعربیة فإذا أتی نبیاً من الأنبیاء أتاه بلسان قومه» (نفس المصدر، ج 11، ص 42).

[6] نفس المصدر ج 25، ص 29

[7] نفس المصدر، ج 11، ص 56.

[8] نفس المصدر،ج 12،ص 87

[9] نفس المصدر ،ج12،ص 294

[10] نفس المصدر ، ج 14، ص 112، و قد جاء عن موسى (ع) باللغة العبرانیة، و معناه بالعربیة: باسمک اللهم جاء الحق من ربک بلسان عربی مبین: لا إله إلا الله، محمد رسول الله، و علی ولی الله. وکتب موسى بن عمران بیده. « نفس المصدر ج 27، ص 9 و ج 38، ص 58 و 59»)

[11] محیی الدین بن عربی، الفتوحات المکیة باب 366.

[12] راجع: توفیقی، حسین، عربی، نمونه‌ای از زبان مقدس [ العربیة نموذج للغة المقدسة ] ، فصل نامه هفت آسمان، شماره 27.

[13] یعتقد علماء اللغویات أن اللغة العربیة من أکمل اللغات فی العالم، و یمکنها إیصال المعانی و المفاهیم بدقّة و عمق و شمولیة ضمن قوالب جمیلة و مختصرة. راجع المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، ص160 ، و التفسیر الأمثل، ج9 ، ص300، و ج13، ص311؛ و ج21، ص8؛ پاسخ به پرسش های مذهبی، تالیف ناصر مکارم الشیرازی و جعفر السبحانی، ص293.

برخی از روایات این نکته را تأیید می کند که زبان عربی زبان برگزیده الهی است و با قطع نظر از صحت و سقم این روایات می توان ویژگی های خاص، و توانمندی زبان عربی در انتقال مفاهیم و معانی را از دلایل این امر شمرد.

در برخی از روایات آمده است:

1. اهل بهشت به زبان عربی سخن می‌گویند [1] و حوریان بهشتی نیز به عربی سخن می گویند. [2]

2. از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است: « من عرب را به خاطر سه چیز دوست می دارم: اول این که خودم عرب هستم، دوم این که قرآن عربی است و سوم این که زبان اهل بهشت عربی است [3] .

3. از حضرت صادق از پدر بزرگوارش (ع) ‏ روایت شده است: «خداوند با هیچ پیامبری سخن نگفت مگر با زبان عربی» [4] .

4. زبان عربی زبان خدای متعال است [5] و خدا آن را بر سایر زبان‌ها برتری داده است [6] .

5. همچنین در آغاز جهان زبان حضرت آدم (ع) عربی بود ولی پس از این که نافرمانی کرد و از میوه درخت ممنوع خورد خداوند بهشت و نعمت‌هایش را از او سلب کرد و زمین و کشتزار را جایگزین آن نمود و زبان عربی را از او گرفت و زبان سریانی را جانشین آ‌ن کرد. [7] سپس نخستین کسی که به زبان عربی سخن گفت حضرت اسماعیل (ع) بود [8] ، حضرت یوسف (ع) در اولین ملاقات خود با پادشاه مصر به زبان عربی سلام کرد [9] و حضرت سلیمان (ع) آن را زبان عبادت خود قرار داد [10] همچنین گفته می شود که وزرای حضرت مهدی (ع) با آن که همه از غیر عرب خواهند بود به زبان عربی سخن خواهند گفت [11].

6. این زبان به عنوان زبان مقدس در بیشتر عبادات و برخی معاملات اسلامی جلوه کرده است. در اسلام اذان و اقامه و نماز و تلبیه حج و عمره باید به زبان عربی باشد و همه مسلمانان موظّفند الفاظ عربی آنها را بیاموزند. قرآن مجید نیز به عربی تلاوت می شود و متون ادعیه، زیارات و تسبیحات به عربی است. عقاید اسلامی نیز به زبان عربی به میت تلقین می شود. در مواردی از بخش معاملات فقه اسلامی نیز درباره اشتراط یا عدم اشتراط عربیت بحث می شود و اشتراط آن می تواند درجاتی داشته باشد؛ مثلاً با وجود اختلاف فتوای فقیهان برای ازدواج و طلاق خواندن صیغه لازم است و این صیغه مخصوصاً در صورت امکان باید به زبان عربی باشد. البته قوام عقد به نیت است و نه به کلام، ولی در عقود مهمی مانند ازدواج و طلاق گونه‌ای ارتباط الاهی نیز مطرح است و به همین دلیل در این موارد هم صیغه خوانده می شود و هم آن صیغه به زبان مقدس عربی است. [12]

این احادیث با قطع نظر از بررسی سندی و این که از معصوم صادر شده است یا نه؟ می تواند از برگزیده بودن زبان عربی حکایت کند، البته لازم است به این نکته توجه نماییم که اولاً: حجم این گونه احادیث در حدی است که می تواند ما را از بررسی سندی بی نیاز کند؛ ثانیاً: برای قبول این مطلب هیچ استبعادی وجود ندارد و دلایل عقلی و نقلی آن را نیز رد نمی کند.

به هرحال زبان عربی زبان قرآن است و خداوند برای انتقال پیام خود که ابدی و همگانی است این زبان را برگزیده است. ویژگی های خاص، و توانمندی زبان عربی در انتقال مفاهیم و معانی می تواند از جمله دلایل گزینش این زبان از سوی خداوند محسوب گردد [13] و بر همین اساس است که عربی بودن قرآن مجید به عنوان لطفی از سوی خدای متعال در یازده آیه از کتاب الاهی مطرح شده است.

[1] مجلسی، بحار الانوار، ج11، ص 56؛ ج 8، ص218 و 286 و ج10 ص81، موسسه الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.

[2] همان، ج 8، ص134.

[3] طبرسی، امین الدین، تفسیر مجمع البیان، ج 2، ص 206، بیروت، داراالاحیاء التراث العربی.

[4] مجلسی بحارالانوار، ج 16، ص 134، و ج 18، ص 263، «ما أنزل الله تبارک و تعالی کتاباً و لا وحیاً إلا بالعربیه؛ فکان یقع فی مسامع ألانبیا بألسنه قومهم و کان یقع فی مسامع نبینا (ص) بالعربیه».

[5] مجلسی بحارالانوار، ج 1، ص 212 و ج 76، ص 127، «تعلموا العربیه فإنها کلام الله الذی یکلم به خلقه»؛ همان ج 11، ص 42، «الوحی ینزل من عند الله عزوجل بالعربیه فاذا أتی نبیا من الانبیا إتاه بلسان قومه».

[6] همان ج 25، ص 29.

[7] همان، ج 11، ص 56، «کان لسان آدم العربیه و هی لسان اهل الجنه. فلما عصی ربه أبدله بالجنه و نعیمها الارض و الحرث و بلسان العربیه السریانیه».

[8] همان، ج 12، ص 87.

[9] همان، ج 12،ص 294 .

[10] همان، ج 14، ص 112؛ همان ج 27، ص 9 و ج 38، ص 58 و 59» حضرت موسی (ع) متن زیر را با اشاره به عربی بودن معارف اسلامی به زبان عبری روی سنگی نقش کرده بود که پس از ظهور اسلام کشف شد: باسمک اللهم جاء الحق من ربک بلسان عربی مبین لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله و کتب موسی بن عمران بیده.

[11] محیی الدین بن عربی، الفتوحات المکیه باب 366.

[12] نک: توفیقی، حسین، عربی، نمونه‌ای از زبان مقدس ، فصل نامه، هفت آسمان، شماره 27.

[13] از نظر زبان شناسان، زبان عربی از کامل­ترین زبان های دنیا است که به خوبی می تواند مفاهیم و مطالب گسترده و عمیق را در قالب های زیبا و کوتاه بیان کند. نک: المیزان، ج 4، ص 160؛ تفسیر نمونه، ج 9، ص 300 و ج 13، ص 311؛ و ج 21، ص 8 ؛ پاسخ به پرسش‏هاى مذهبى آیت الله مکارم شیرازى و آیت الله سبحانى، ص 293.

منبع: اسلام کوئست