دانلود فایل ویدئویی تاریخ ادبیات دوره اموی
تاریخ ادبیات و تحلیل متون دوره اموی – دکتر مصطفی عبدالرحمن القاضی – استاد دانشگاه الأزهر
– ۵۵ دقیقه
مشاهده از قسمت بالا
مشاهده در سایت آپارات از اینجا
تاریخ ادبیات موضوعی میان رشته‌ای است که به تاریخ و سرگذشت ادبیات بویژه ادبیات مکتوب در طول دوره‌های تاریخی و تغییرات و دگرگونیهای سبک‌ها و فنون ادبی در نقاط مختلف جهان به زبان‌های مختلف در طول تاریخ می‌پردازد.
دوره آغازین ادبیات
اولین اشارات و یافته‌های مکتوب ادبی به سه ناحیه جهان یعنی مصر باستان، سومر و چین باز می‌گردد. هیروگلیف‌های مصری اشارات ادبی را در درون خود دارند و کتاب گیلگمش که حماسه‌ای ادبی مربوط به سومریان است نیز گاهی نخستین کتاب بشر معرفی شده است. این کتاب به حدود دوهزاره پیش از میلاد باز می‌گردد.همچنین از قدیمی ترین کتاب‌های دوران باستان می‌توان به کتاب مردگان (مصر باستان) که در هجده قرن پیش از میلاد در مصر به نگارش درآمده بود را ذکر کرد. کتاب‌های اوستا و ریگ ودا نیز که در دوره‌های بعد به نگارش درآمده‌اند ، میراث ادبیات شفاهی ملت‌های خود در دوران بسیار قدیم بوده‌اند.
ادبیات در دوران باستان
یک کتاب سنتی چینی که به آن بامبو می‌گویند. در دوران باستانی آثار ادبی چینی در این گونه کتاب‌ها به نگارش در می‌آمد.
ادبیات دوران باستان که هزارهٔ نخست پیش از میلاد تا آغاز قرون وسطی را در بر می‌گیرد دوره پایه شکل گیری ادبیات مدون می‌باشد. این دوره که در چین با نگارش کتاب رزمی هنر جنگاوری آغاز شده بود در یونان بگونه‌ای دیگر دنبال می‌شد. افسانه‌ها و اساطیر یونان باستان در قالب آثار ادبی جلو گر شدند.ایلیاد و ادیسه در قرن نهم پیش از میلاد از هومر شاعر باستانی یونان از همین آثار هستند. در سال‌های بعدی فلسفه و تاریخ‌نگاری نیز وارد حوزه ادبیات شدند و آثار ادب نمایشی که از سنت‌های بومی یونان بودند نیز بخش‌هایی از ادبیات یونان باستان را در بر گرفت. پس از محو یونان در دوره اسکندر مقدونی ادبیات و ریشه‌های ادبی یونانی تا حد زیادی به ادبیات لاتین منتقل شد. این امر با شکل گیری امپراتوری روم تحقق یافت. ادبیات لاتین در دوران باستان با ادامه دادن راه ادبیات یونانی مدت‌ها بعنوان ادبیات رسمی و دینی و مقدس جایگاه ویژه‌ای یافته بود.ویرژیل، سنت آگوستین و هوراس را می‌توان از بزرگترین ادیبان لاتینی دانست. در ایران باستان در همین دوره آثار قدیمی سنتی و اعتقادی به رشته تحریر در آمد. جمع‌آوری سروده‌ها و مکتوب شدنشان به زبان اوستایی و نیز ترجمه‌ها و تفسیرهای دینی که به دوران پایانی اشکانی و آغازین ساسانی باز می‌گردد از همین دست می‌باشد. در همین زمان در ایران کتابی بنام شاپورگان به زبان پارسی میانه توسط مانی نوشته شد. این دوره در هند متون مذهبی و اسطوره‌ای هندو به زبان سنسکریت به رشته تحریر درآمد. ادبیات داستانی و داستانسرایی عارفانه نیز در هند رشد گسترده‌ای در این دوران داشت.
ادبیات در قرون وسطی
برگی از کتاب کلیله دمنه به زبان فارسی
در دوره قرون وسطی ادبیات در اروپا بشدت مذهبی می‌گردد. بویژه پس از اعلام مسیحیت بعنوان دین رسمی امپراتوری بیزانس این امر شدت بیشتری بخود می‌گیرد. درگیری با مسلمانان و جنگ‌های صلیبی تغییراتی را در این عصر در ادبیات اروپا ایجاد می‌کند. آثار ایتالیایی مانند کمدی الهی توسط دانته آلیگیری پدید می‌آید و آثاری در زمینه خداشناسی در محافل فلسفی اروپا ایجاد می‌شود که بر ادبیات تاثیراتی داشت. در همین دوره در ممالک اسلامی ادبیات عربی و فارسی بشدت پویا بودند.زبان عربی که زبان مقدس دین اسلام بشمار می‌رفت بخش عمده‌ای از آثار ادبی خلق شده توسط مسلمانان را بخود اختصاص می‌داد و در سرتاسر این مناطق رایج بود.ادبیات فارسی نیز که با تقویت شدن از سوی سامانیان خراسان رسمیت یافته بود در تمام مناطق ایران زمین تا آسیای میانه و نیز در شبه قاره هندوستان، قفقاز و روم اشغال شده توسط سلجوقیان جایگاه زبان رسمی و نیز زبان ادبی ویژه‌ای داشت. در این دوران در ممالک اسلامی ادیبان بزرگی مانند ابونواس، متنبی و محی الدین در ادبیات عربی و در قرن پنجم،فردوسی، خیام، در قرن ششم،نظامی،خاقانی و عطار و در قرون ششم و هفتم مولوی، سعدی و حافظ در شعر فارسی پدید آمدند. در این دوران نیز بصورت پراکنده ادبیات ترک نیز در آسیای میانه و سپس در آناتولی کلید می‌خورد. در هندوستان و ژاپن و چین نیز در این دوره محافل ادبی عمده جریان داشت. بخشی از ادبیات داستانی هندوستان که در همین دوران توسط ایرانیان به فارسی میانه و از آن طریق به دیگر زبان‌های نیز ترجمه شد.کلیله و دمنه و سندباد و هزار و یکشب از این دست داستان‌های می‌باشند که از هندوستان به تمام دنیا انتقال یافتند. بخشی از ادبیات قرون وسطی نیز ادبیات یهودیان بوده که به زبان‌های عبری، لاتین و گاهی نیز فارسی به رشته تحریر در می آمده است. در دنیای جدید یعنی آمریکای پیش از کلمب نیز قوم مایا با ابداع نوعی خط آثار ادبی متعددی در زمینه‌های گوناگون عرفان، اسطوره، داستان و شعر پدید آورده بودند.
در دوران معاصر
فیودور داستایوفسکی از بزرگترین نویسندگان جهان در قرن نوزدهم میلادی
دوران معاصر در تاریخ ادبیات را از دوران پس از کشف قاره آمریکا آغاز می‌کنند. در این دوران با کتاب سروانتس بنام دن کیشوت رمان به سبک جدید وارد ادبیات می‌شود. آثار فلسفی ادبی بویژه در فرانسه پدید می‌آید.جان میلتون، ویلیام شکسپیر و جاناتان سویفت از ادیبان بزرگ دوران آغازین معاصر بشمار می‌روند. در دوره بعدی که به قرون هجدهم تا بیستم میلادی باز می‌گردد با رخدادن انقلاب کبیر فرانسه دگرگونی‌ها آغاز شد. ادبیات داستانی و رمانتیسم بگونه‌ای فزاینده رشد پیدا نمود.لرد بایرون از سردمداران ادب رمانتیک اروپا بشمار می‌رود.هانس کریستیان آندرسن در دانمارک طلوع می‌کند و در آلمان نیز ادبیات بگونه‌ای فلسفی رشد می‌یابد. نویسندگان بزرگ روس و آمریکایی و فرانسوی نیز در این دوره معرفی می‌شوند که از میان آنها می‌توان به داستایوفسکی، تولستوی، مارک توین، انوره دو بالزاک و ویکتور هوگو اشاره نمود. این دوران تا پایان جنگ جهانی اول ادامه می یاید. دوره بعدی ادبیات معاصر ادبیات جدید است که از پس از جنگ جهانی دوم تا کنون پابرجاست و در این سال‌ها با تغییرات بیشماری همراه بوده است. ادبیات در دوران جدید از وقایع سیاسی و تاریخی تاثیرپذیری فراوان داشته است.انقلاب بلشویکی روسیه، جنگ جهانی دوم، گسترش کمونیسم و رقابت با نظام سرمایه داری و پیشرفت‌های صنعتی بشدت در ادبیات نظم و نثر جهان در دوران جدید تاثیر گذار بوده است. ضمن اینکه با گسترش دانش و آگاهی و ابزار اطلاع رسانی و افزایش سواد و نگارش گستره ادبیات کاملا متفاوت شده و در تمام مناطق دنیا دنبال می‌شود. ادبیات در این دوره مکتب‌های فکری متفاوتی را مانند پست مدرنیسزم و مدرنیزم، دادائیسم طبیعت گرایی، اگزیستانسیالیسم تجربه کرده است.