مترجمان توانمند عربی به فارسی انگشت‌شمارند
پیوند 1400 ساله با زبان عربی و خروجی اندک میراث مکتوب
موسی اسوار در مراسم رونمایی از «گام به گام با امام موسی صدر» با اشاره به این‌که تعداد مترجمان قابل به معنای دقیق و فنی کلمه از عربی به فارسی به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد، گفت: علیرغم پیوندهای هزار ساله زبان فارسی و عربی، اما مترجمان توانمندی که بتوانند متون جدید عربی را به فارسی ترجمه کنند، تربیت نکرده‌ایم.
موسی اسوار، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مراسم رونمایی از «گام به گام با امام موسی صدر» گفت: من در ابتدای سخنانم نخست دغدغه‌ای علمی را مطرح می‌کنم که سال‌هاست ذهن و ضمیر من را آزار می‌دهد. ما ادعا می‌کنیم زبان فارسی دومین زبان رسمی جهان اسلام است که البته ادعایی به‌جاست و همه ما هم می‌دانیم که نخستین زبان جهان اسلام عربی است. با وجود ارتباط و پیوند 1400 ساله ما با زبان عربی متاسفانه خروجی این میراث امروزه به اندازه خروجی زبان‌های زنده دیگر دنیا در ایران نیست.
مترجم عربی برای آثار دهه جدید تربیت نکرده‌ایم
وی افزود: اگر مقایسه‌ای صورت بگیرد بین فراورده‌های فکری، ادبی و فلسفی از زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی و روسی و… با تولیدات منتشر شده از زبان عربی خواهید دید هم تعداد آثار ترجمه شده از زبان عربی اندک است و هم تعداد مترجمان آگاه و مورد اعتماد. به جرات می‌توان گفت تعداد مترجمان قابل به معنای دقیق و فنی کلمه از عربی به فارسی به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد. با توجه به این محدودیت و چالش، پردازش چنین اثر سترگی در 12 جلد به زبان فارسی دشوار است. به همت موسسه امام موسی صدر و همکارانی که یار و یاور موسسه بودند و جست‌وجوهایی که برای یافتن مترجم انجام شد در نهایت موسسه توانست مجموعه را فراهم و به نحو مطلوب تولید کند.
اسوار در بخش دیگری از سخنان خود درباره ویژگی دانشنامه‌ای بودن «گام به گام با امام» گفت: این مجموعه به تنهایی خود یک دانشنامه است. پس از انقلاب موسسات بسیاری برای تولید دایرةالمعارف‌ها تاسیس شدند و تجربه‌های خوبی هم در این حوزه انجام شده است؛ اما دانشنامه به مفهوم علمی سبک و سیاق و همچنین شکل و شمایل خاصی دارد و مقالات، ضرورت‌ها و ایجاب‌هایش خاص است. دانشنامه «گام به گام با امام» با دیگر دانشنامه‌ها تفاوت دارد.
«گام به گام با امام» دانشنامه سترگی است
این مترجم ادامه داد: این دانشنامه شامل مفاهیم و سرفصل‌های متعددی است. گفتارهای متعدد سیاسی و اقتصادی، رهنمودها و شئون مختلف از اندیشه‌های امام صدر در این دانشنامه متجلی شده و هرکدام نثر خاص خود را اقتضا می‌کند. به همین دلیل نیز ضرورت‌ها و بایسته‌های خاص خود را دارد. نخستین کار ما یکدست کردن برابرهای فارسی برای اصطلاحات مختلف عربی در حوزه‌های گوناگون فکری بود.
اسوار گفت: دومین کار یکدست کردن نام‌ها و اعلام بود. این ترجمه فارسی حتی از عربی هم یکدست‌تر است. سومین کار مهم ما یکدست کردن ادبیات و نثر هر مقوله و نزدیک‌کردن آن به دایره لغوی مخاطبان است. رعایت عمق و غنای فکری موضوعات اندیشه‌بنیان سختی بسیاری دربرداشت. امام صدر در بسیاری از مطالب این مجموعه بحث فلسفی و عقیدتی دارد و پیدا کردن مترجمی که تسلط بر مفاهیم فلسفی داشته باشد و سیاق را درک و آن را به فارسی بیان کند بسیار دشوار بود. در نهایت اما این مجموعه توانست به این مهم دست پیدا کند. در آخر نیز وظیفه ما رعایت بیان مناسب تفکرات امام برای نسل‌های جوان بود. فراموش نکنیم که یکی از اهداف این مجموعه مخاطب قرار دادن نسل‌های جوان و آشنا کردن آنان با اندیشه امام صدر است.
کمبودهای زبان عربی در نظام آکادمیک کشور
سرپرست تیم ترجمه «گام به گام با امام» در ادامه به مشکلات زبان عربی در نظام آکادمیک کشور اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین کمبودهایی که در نظام علمی کشور داریم، کمبود واژه‌نامه‌ها و فرهنگنامه‌های تخصصی دو زبانه عربی و فارسی در رشته‌های گوناگون علمی و فارسی است. ما چند فرهنگ لغت نیم‌بند داریم که برخی بسیار پرغلط هستند مثل ترجمه المنجد. همچنین ما در زمینه اقتصاد، علوم اداری، مسائل نظامی و جغرافی، لغتنامه‌ای از عربی به فارسی نداریم و «گام به گام با امام» سرشار از این اصطلاحات است. یافتن برابر واژه‌های مورد قبول نهادهای علمی در این مجموعه کاری سخت و دشوار بود.
وی ادامه داد: کمبود ارتباط و تعامل نهادهای علمی و ادبی کشور با زبان معاصر ادبی از دیگر مشکلات ما در تدوین این مجموعه بود. نظام آکادمیک ما در زمینه تربیت مترجم توانمند برای متون معاصر ادبی کوتاهی کرده است. در زمینه زبان معاصر حتی استادان نیز در ترجمه متون درمی‌مانند و اغلب ترجمه‌ها، برگردان فارسی متون قدیم است. در ترجمه متون قدیم به دلیل وجود دانشنامه‌های مختلف ما مشکل چندانی نداریم. سوالی اینجا مطرح می‌شود، چند جایزه کتاب سال به ترجمه متون معاصر ادبی عرب اختصاص داده شده است؟ مطلقا هیچ و این ایراد از نظام آکامیک است. حتی امروزه رشته ترجمه عربی در سطح دکتری طراحی شده، اما در این زمینه استاد نداریم و با مشکل مواجه هستیم.
اسوار دیگر چالش‌های ترجمه این متن را به‌این شرح بیان کرد: سومین چالش ما، ناآگاهی از زبان شکسته عربی و واژگان خاص آن است. بسیاری از صحبت‌های امام صدر به زبان محلی است و گاهی تعلیق هم به‌وجود می‌آید. گاهی ضرب‌المثلی بیان شده و حرف تمام می‌شود. این را حاضران آن جمع که عرب زبان بودند، متوجه می‌شدند، اما ما چگونه می‌توانیم آن را به فارسی برگردانیم؟ چالش دیگر ما ناآگاهی از ژورنالیسم سیاسی است. منظورم از ژورنالیسم صرفا خبر نیست. تحلیل سیاسی را ترجمه کردن و زبان درست را برای آن اتخاذ کردن بسیار دشوار است. پیش از انقلاب مترجمانی خودساخته مانند عبدالمحمد آیتی بودند که این کارها را انجام می‌دادند و ما امروزه از این مترجمان هم محروم هستیم.
وی در پایان سخنانش گفت: برخی ناگزیری‌هایی هم در متن به‌وجود آمده که تفاوت قلم و سبک مترجمان یکی از آنهاست. هرچند تلاش شده این کار انجام شود، اما ما نمی‌توانستیم نثر اقتصادی را به نثر بیان ادبی نزدیک و یکدست کنیم. دومین ناگزیری گوناگونی مطالب عرضه شده بود که چندان فرصت نزدیک کردن آن به ساختار دانشنامه را به ما نمی‌داد و در نهایت سومین ناگزیری نیز این بود که ما ناچار شدیم برخی اصطلاحات خاص را به همان صورت عربی به کار ببریم که اگر به فارسی برمی‌گشت بخش مهمی از بار معنایی خود را از دست می‌داد.
آیین رونمایی از مجموعه 12 جلدی «گام به گام با امام موسی صدر» یکشنبه ششم اسفند با حضور و سخنرانی سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر اشرف‌السادات بروجردی، رئیس کتابخانه ملی، علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب، حورا صدر، رئیس موسسه فرهنگی و پژوهشی امام موسی صدر، موسی اسوار، عضو فرهنگستان زبان و سرپرست تیم ترجمه و تدوین مجموعه «گام به گام با امام موسی صدر»، آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری در تالار قلم کتابخانه ملی برگزار شد.
در این مراسم چهره‌هایی چون عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، مصطفی ملکیان، هاشم صباغیان، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه، صلاح الزواوی، سفیر فلسطین در تهران، آیت‌الله مسعودی خمینی، صلاح فحص، مدیر دفتر جنبش امل در تهران، سیدموسی دیباج، حمید قزوینی، محمدمهدی جعفری، سیدکاظم اکرمی، مجید تفرشی، رحمان کارگشا، شریف لکزایی، حسین محمودیان، جواد حجتی کرمانی، سعید فخرزاده، سیدمحمد هاشمی، منیر مسعودی، فرشته اعرابی، فاطمه صدرعاملی، زهرا صدر، محمد صدرعاملی، علی درستکار، مهاجر شریف، سید حمیدرضا امین‌زاده، یحیی جهانگیری و همچنین تنی چند از اعضای خاندان صدر نیز حضور داشتند.
منبع: ایبنا