نوواژه چیست ؟

نوواژه چیست ؟
نوواژه به واژه‌ای جدید گفته می‌شود که از یک یا چند واژهٔ موجود ساخته شده‌باشد (مثل netiquette از network و etiquette)، یا معنایی نو به واژهٔ موجود داده‌باشد (مثل quark که از اثری با نام Finnegans Wake (نوشتهٔ جیمز جویس، ۱۹۳۹[۳])) برگرفته شده‌است و در فیزیک به‌عنوان اسم یک جزء فرواتمی به‌کار می‌رود). سرنام‌ها (مثل AIDS ,CD و SMS که همگی در فارسی هم کاربرد یافته‌اند) ازجمله آشناترین نوواژه‌های ساخته‌شده هستند.

نوواژه چیست ؟
اصطلاح «نوواژه» به مواردی گفته می‌شود که در آن واژه‌ای کاملاً نو ساخته می‌شود؛ مانند آسپیرین و گاز. در این حالت اجزای واژهٔ برآمده روشن نیست و اصلاً معلوم نیست واژهٔ ساخته‌شده بسیط (ساده) است یا مرکب؛ بنابراین، واژه‌هایی چون بالگرد، فضانورد و ابرمرد را نمی‌توان از این جرگه انگاشت.
فرهنگ راتلج (۳۲۴:۱۹۹۶) نوواژه را عبارت (واژه یا گروه) زبانى اى مى داند که بتازگى ساخته شده است و بیشتر مردم یک جامعه آن را عبارتى تازه مى دانند که براى اشاره به شیئى جدید یا موضوعى تازه در فناورى، صنعت، سیاست، فرهنگ یا علم به کار مى رود و بین ساخت یک عبارت تازه براساس تکواژه هاى قابل دسترس و قواعد ساخت واژه، انتقال معنایى و قرض گیرى از زبان هاى دیگر تمایز قائل مى شود و معتقد است که این ۳ منبع را نمى توان به طور کامل از هم جدا کرد و چهارمین مورد نوواژه را ساخت استعارى یک عبارت معرفى مى کند. اما کابره نیز به نقل از رى نوواژگى را اینگونه تعریف مى کند:
«واژه گزینى به عنوان یک فرایند، مفهومى واضح و مسلم است هرچند پیچیده و براى توصیف دشوار است، برعکس نوواژه به عنوان محصول این فرایند بسیار مبهم است. نوواژه بیشتر نامى بحث برانگیز است که به یک عنصر واژگانى در مقابل مفهومى واضح داده مى شود. من آن را مفهوم گونه مى نامم زیرا حاصل عقیده اى نسبى و حتى ذهنى است که به تعریف آن مربوط مى شود و این تعریف براساس تازگى عینى آن نیست، بلکه بر اساس احساس نوظهور بودن آن است.» (رى، ۱۹۸۸)
همان طور که اظهارات رى به وضوح نشان مى دهند، واژه گزینى مفهومى به طورکامل محدود شده است. با این حال توصیف یک قطعه خاص به عنوان نوساخته آسان نیست، مگر آن که به برخى نکات که از نظر ماهیتى دلبخواهى هستند، توجه کنیم. سپس کابره راهکارهایى براى تشخیص یک واحد به عنوان نوواژه ارائه مى دهد.
راه هاى تشخیص یک نوواژه
چند راهکار ممکن براى تعیین این که یک واحد، نوواژه اى را مى سازد یا خیر، وجود دارد:

الف) در زمانى: یک واحد در صورتى نوواژه است که بتازگى پیدا شده باشد. مانند دورنگار
ب) فرهنگ نگارى: یک واحد در صورتى نوواژه است که در فرهنگ هاى لغات موجود نباشد. در اینجا اشاره به این نکته لازم است که هرچند مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسى در کتابى جمع آورى شده به نام «فرهنگ واژه هاى مصوب فرهنگستان»، این واژه ها فقط جنبه پیشنهادى دارند و در فرهنگ هاى معتبر مانند «فرهنگ سخن» یافت نمى شوند. بنابراین مى توان آنها را نوواژه محسوب کرد.
ج) بى ثباتى نظام مند: یک واحد در صورتى نوواژه است که داراى نشانه هاى بى ثباتى صورى (مانند نشانه هاى ساختى، نوشتارى و آوایى) یا بى ثباتى معنایى باشد.
د) روانشناسى: یک واحد در صورتى نوواژه است که گویشور، آن را به عنوان واحدى تازه درک کند. مانند واژه «تندپز» که براى «ماکروویو» گزیده شده است.
این معیارها که متقابلاً جامع نیستند، نتایج یکسانى به دست نمى دهند و در بافت هاى یکسان به کار نمى روند. واژه گزینان به ظاهر مختصه فرهنگ نگارى را بعنوان نظام مندترین مختصه براى تعیین نوواژه بودن یا نبودن یک واحد واژگانى تأیید مى کنند. با توجه به این معیار یک اصطلاح در صورتى نوواژه است که در پیکره فرهنگ که به عنوان پیکره مرجع برگزیده شده، وجود نداشته باشد. طبقه بندى نوواژه ها نمى تواند براساس یک معیار واحد باشد بلکه باید چند بُعدى باشد. انواع مختلف نوواژه ها در زیر برطبق آنکه بر چه اساسى هستند، مشخص شده اند. (کابره، ۲۰۵:۱۹۹۲)

از نظر تعلق آنها به زبان عام، بین دو گروه بزرگ نوواژه هاى واژگانى، تمایز وجود دارد و داراى رفتار متفاوتى اند:
۱- نوواژه هایى که در زبان عام به کار مى روند (نوواژه هاى واقعى)
۲- آنهایى که در زبان هاى تخصصى به کار مى روند (نوواژه گونه).
این نوواژه ها داراى ویژگى هاى متفاوتى اند:
الف) در ساخت آنها
ب) در کارکرد اولیه آنها
ج) در ارتباط آنها با مترادف هایشان
د) در منابعى که براى ساخت واژه ها مطلوبند.
هـ) در تداوم آنها در زبان
و) در روشى که آنها در آن نظام با هم وجود دارند.
ز) در روشى که با نظامهاى دیگر ارتباط دارند.

نوواژه هاى واژگانى در زبان عام، در مقابل نوواژه گونه ها یا نوواژه هاى اصطلاحى، مى توانند با عوامل زیر توصیف شوند:
۱- به طور معمول خودجوش هستند به عبارت دیگر بى هیچ دلیل روشنى پدید مى آیند و به ظاهر سطحى و گذرا هستند اما نوواژه گونه ها به دلیل نیاز به یک نام به وجود مى آیند و بادوام ترند. درباره نوواژه هاى زبان عام یا نوواژه هاى واقعى یا همان نوواژه هاى واژگانى مى توان به واژه هایى مانند تریپ داشتن به معناى دعوا داشتن و چاى شیرین به معناى کسى که براى تملق خبرچینى مى کند، اشاره کرد که در کتاب «فرهنگ لغات زبان مخفى» جمع آورى شده اند و داراى ویژگى سطحى و گذرا بودن، هستند. اما درباره نوواژه گونه ها شاید بتوان به واژه هاى پیشنهادى فرهنگستان زبان اشاره کرد که در واقع براى نامگذارى پدیده ها و مفاهیم نو در زمینه هاى مختلف، وضع شده اند و بسیارى از آنها نیز در علوم مختلف رواج یافته اند. البته از آنجایى که این مفاهیم در جامعه ما پدید نیامده اند و این واژه ها جنبه پیشنهادى دارند، آنها را نوواژه در نظر گرفته ایم.
۲- نوواژه هاى واژگانى تحت تأثیر مترادف ها قرار ندارند اما به طورمعمول با مترادف ها با هم وجود دارند و به عنوان ویژگى تقابلى نیاز به ارزش سبکى خاصى دارند اما نوواژه گونه ها مترادف نمى پذیرند زیرا این امر مى تواند بازده ارتباطى را مختل کند. درباره بخش اول این عامل نیز مى توان به واژه هاى جمع آورى شده در کتاب فرهنگ لغات زبان مخفى اشاره کرد که در انتهاى کتاب حوزه مترادفها مشخص شده و براى یک واژه گاه تا ۲۸ مترادف عنوان شده است.
۳- این نوواژه ها به ایجاز صورى گرایش دارند اما بسیارى از نوواژه گونه ها گروه هستند.
۴- بیشتر به صورت هاى قدیمى و گویشى زبان و واژه هاى قرضى متوسل مى شوند تا به واژه هاى مرکبى که بر اساس زبان هاى نئوکلاسیک اند. اگر بخواهیم از این عامل در زبان فارسى نمونه اى بیاوریم، مى توانیم به قرار دادن واژه گرمخانه در مقابل واژه «سونا» اشاره کنیم که واژه گرمخانه در معناى قدیمى خود در فرهنگ دهخدا به عنوان محلى در حمام هاى قدیمى آمده است.
۵- نوواژه گونه ها براى آن که بین المللى شوند، ساخته شده اند، اما فراتر از زبانى که در آن ایجاد شده اند، گسترش نمى یابند. البته این اصل درباره واژه هایى از زبان تخصصى است که به وسیله صاحبان یک پدیده یا مفهوم تازه ساخته شده اند. هر چند قسمت نخست آن درباره نوواژه هاى واژگانى صادق است.
برخلاف نوواژه هاى واژگانى، نوواژه گونه ها نمى توانند از ویژگى هایى که از این اصطلاحات انتظار مى رود، جدا شوند یعنى از نبود ابهام، ارجاع واحد، تعلق به یک رشته خاص، ثبات، سازگارى با الگوهاى ساخت اصطلاحى موجود باوجود این تفاوت ها و این که راندو مى گوید که تفاوت بین این ۲ نوع نوواژه روشن است، جدا کردن این ۲ نوع از هم دشوار است.
نوواژه ها براى نقش شان مى توانند به انواع ارجاعى یا بیانى طبقه بندى شوند. نوواژه هاى ارجاعى ایجاد مى شوند، زیرا مورد نیازند به عبارت دیگر در یک رشته خاص خلأیى وجود دارد که باید پر شود. نوواژه هاى بیانى فقط به این علت به وجود مى آیند که صورت هاى بیانى تازه اى را در گفتمان ایجاد نمایند. (کابره، ۱۹۹۲: ۲۰۶).
منبع :روزنامه ایران

نوواژه چیست ؟