نظریه یادگیری معنادار آزوبل
*دیوید آزوبل* واضع یکی از نظریه های معروف *شناختی* است که نظریه یادگیری *معنی دار کلامی* نام دارد. در اصل این نظریه برای توجیه و
تبیین مسایل یادگیری کلامی مربوط به مطالب درسی تدوین شده است دل مشغولی اصلی آزوبل کمک به معلمان در ارایه اطلاعات ، بخصوص اطلاعات جدید به شکلی معنا دار و کارآمد است . او به ویژه به طرح مفهوم *پیش سازمان دهنده* پرداخته که با استفاده از آن معلمان می توانند در جذب اطلاعات جدید به دانش آموزان یاری رسانند . او همچنین به رشد ساختار شناختی دانش آموزان که سازماندهی اطلاعات را بر عهده دارند پرداخته است .
به اعتقاد آزوبل یادگیری معنی دار با آنچه از قبل آموخته شده است ارتباط دارد . چنانچه یادگیری معنی دار باشد، قادریم آن را تبدیل کنیم و در موقعیت
های تازه آن را به کار گیریم. این در حالی است که یادگیری طوطی وار به رشد ساختار شناختی مورد نیاز که بتوان به اتکای آن یادگیری را در موقعیت های جدید به کار گرفت، منجر نمی شود.
همچنین بخوانید: چرا به زبان عربی لغه الضاد می گویند؟
*هرم ساخت شناختی:*
در نظریه آزوبل همانند سایر نظریه های شناختی ، ساخت شناختی و تغییراتی که بر اثر یادگیری در آن صورت می گیرد ، اساس یادگیری را تشکیل می دهند. در این نظریه ساخت شناختی عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات،مفاهیم،اصول و تعمیم های سازمان یافته که فرد قبلا در یک رشته از دانش آموخته است . به طور کلی ساخت شناختی به دانش های کلی و عمده فرد در یک زمینه بخصوص علمی و تحصیلی دلالت می کند. بنابراین نظریه ساخت شناختی به صورت یک هرم فرضی درست شده است که در آن کلی ترین مسایل و مفاهیم در راس هرم قرار دارند و مفاهیم
و مطالبی که از کلیت و جامعیت کمتری برخوردارند در میانه هرم و بیشترین مقدار اطلاعات جزئی و دانش واقعیت های مشخص در قاعده این هرم واقعند.
*معنی دار بودن یادگیری:*
معنی در نظریه آزوبل جایگاه مهمی دارد . معنی به وجود نوعی قرینه یا معادل ذهنی در ساخت شناختی وابسته است . یعنی وقتی که مفهومی قابل ارتباط دادن با مفاهیمی باشد که از پیش در ساخت شناختی فرد وجود دارند آن مفهوم معنی دار است به سخن دیگر مطالب معنی دار به مطلب یاد گرفته شده قبلی مربوط می شوند، در حالی که مطالب غیر معنی دار یا مطالبی که به صورت طوطی وار آموخته می شوند به طور پراکنده و بدون ارتباط با یکدیگر در ذهن انباشه می شوند . شانک (۲۰۰۰) به نقل از سیف گفته است یادگیری زمانی معنادار است که مطالب جدید مطالب قبلا آموخته شده را گسترش و یا تغیییر دهند . بنابراین تجربه های قبلی تعیین می کنند که یادگیری برای دانش آموزان معنی دار است یا نه ؟
*مشمول کننده ها: *
همان طور که بیان شد در نظریه آزوبل یادگیری معنی دار از برقراری ارتباط
بین مطالب تاره و مطالب قبلا آموخته شده ایجاد می شود . آزوبل فرایند جذب
شدن مطالب در ساخت شناختی را *شمول* نام نهاده است . فرایند شمول عبارت است
از مربوط ساختن مفهومی تازه به مفهومی که از پیش در ساخت شناختی وجود داشته
است . این فرایند شمول موجب تغییر یافتن هر دو مفهوم یعنی معنی دادن بیشتر
به آن دو می شود . آزوبل با استفاده از این اصطلاح به توجیه یادگیری و
فراموشی در نظریه خود می پردازد . پس با استفاده از تعبیر مشمول کننده می
توان گفت یادگیری معنی دار فرایندی است که در آن مطلبی مشمول مطلبی کلی تر
می شود.
نظریه یادگیری معنادار آزوبل
۱) شمول اشتقاقی:
وقتی که مطلب تازه مورد بخصوصی از مطالب موجود در ساخت شناختی است. به
عبارتی دیگر وقتی مطلب تازه آنقدر به مطالب ساخت شناختی شباهت دارد که می
توان آنرا مستقیما بخش مشتق شده ای از مطالب ساخت شناختی دانست این یادگیری
را شمول اشتقاقی می نامند.
۲) شمول همبستگی:
وقتی که مطلب تازه مورد بخصوصی از مطالب و مفاهیم موجود در ساخت شناختی
نباشد، یادگیری آن مطلب از طریق شمول همبستگی انجام می گیرد . برای مثال
فراگیر در قسمت هایی از یک کتاب با مفهوم یادگیری آشنا شده است و در کتابی
دیگر با مفاهیم تازه ای از یادگیری آشنا می شود. مفاهیمی که فراگیر در کتاب
قبلی درباره یادگیری آموخته است به مطالب تازه ای که فرا گرفته گسترش میابد
و این منجر به ایجاد تغییر در مطالب قبلا آموخته شده او درباره یادگیری می
شود. این مورد نمونه ای از شمول همبستگی است . آزوبل معتقد است که یادگیری
از راه شمول همبستگی معمول تر از یادگیری از طریق شمول زوالی است و به طور
معمول مطالب تازه از طریق شمول همبستگی آموخته می شوند.
۳) شمول زوالی:
عبارت است از زوال هویت و استقلال مطالب یاد گرفته شده بر اثر مرور زمان.
به اعتقاد آزوبل نقش شمول زوالی کاستن از بار حافظه و افزایش کارایی سازمان
شناختی است. این روند زوالی بخصوص در مورد مشمول کننده هایی که ناپایدار ،
مبهم و یا کم ارتباط هستند و یا در مورد آن دسته از مطالب یادگیری که قدرت
تمیز چندانی ندارند یا به خوبی آموخته نشده اند اتفاق می افتد.
*پیش سازمان دهنده: *
پیش سازمان دهنده مجموعه ای از مفاهیم مربوط به مطالب یادگیری است که پیش
از آموزش در اختیار یادگیرندگان گذاشته می شود. یعنی یک مفهوم کلیدی است که
پایه یادگیری مطالب بعدی را تشکیل می دهد . در کل می توان گفت که سازمان
دهنده مطلبی کلی تر و متمایزتر از مطالب مورد نظر در خود درس است که با طرح
آن ذهن فراگیر آمادگی لازم را برای جذب مطلب جدید آماده می کند. بنابراین
پیش سازمان دهنده باید انتزاعی تر و وسیع تر از مطلب مورد نظر باشد. باید
توجه کرد که پیش سازمان دهنده مطلوب آن است که با مطلب جدید فاصله زیادی
نداشته باشد ؛ زیرا در صورت دور بودن سازمان دهنده ارتباط لازم بین آن و
مطلب مورد نظر به وجود نمی آید و یادگیری معنی دار تحقق پیدا نمی کند.
*پیش سازمان دهنده توضیحی: *
از این نوع پیش سازمان دهنده در اغلب موقعیتها برای تشریح مطالب جدید
استفاده می شود و معمولا شامل مفهوم های عام است که مفهوم ها و اندیشه های
فرعی جدید در سایه آن فهمیده می شوند. برای مثال پیش از آنکه به بررسی
هنجارهای مشخص در فرهنگ پرداخته شود باید به معرفی این اندیشه که هر فرهنگی
هنجارهای خاصی دارد پرداخت.
*پیش سازمان دهنده تطبیقی: *
از این نوع پیش سازمان دهنده در ارتباط با مطالب نسبتا آشناتر سود جسته می
شود. از این نوع پیش سازمان دهنده برای کاوش درباره مفهوم های جدید در
ارتباط با مفهوم هایی که در ساختار شناختی موجود حاضرند استفاده می شود.
برای مثال اگر دانش آموزان جمع را یاد گرفته باشند می توانند از فهم روابط
میان اعداد در یادگیری تفریق استفاده کنند.
*مراحل تدریس الگوی پیش سازمان دهنده: *
مرحله اول: ارائه پیش سازمان دهنده
هدفهای درس را مشخص کنید . پیش سازمان دهنده را ارایه دهید . ویژگی های
اصلی سازمان دهنده را بیان کنید.
مرحله دوم: ارائه مطلب مورد نظر
مطلب مورد نظر را ارایه کنید. توجه فراگیر را حفظ کنید . ارتباط سازمانی
مطلب را با پیش سازمان دهنده آشکار سازید.
مرحله سوم: تحکیم سازمان شناخت
از شاگردان بخواهید ویژگی های اصلی مطالب آموزشی جدید را بیان کنند . از
شاگردان بخواهید ارتباط مطالب جدید را با پیش سازمان دهنده توضیح دهند.
نظریه یادگیری معنادار آزوبل