دو زبانگی و دو‌گانگی زبان در شعر عربیِ دوره انحطاط

دو زبانگی و دو‌گانگی زبان در شعر عربیِ دوره انحطاط
نویسندگان
روح اله صیادی نژاد؛ حسین ایمانیان
چکیده
دو زبانگی و دو­گانگی زبان از جمله مسائلی است که از دیر باز در همه زبان­های دنیا دیده شده است و همواره درباره آن نگرانی­هایی مطرح بوده است؛ چرا که به باور برخی، این دو پدیده رفته رفته از رقت و انسجام زبان می­کاهد و سبب ضعف و سستی در آن می­گردد. دوگانگی زبان و دو زبانگی اگر چه با توجه به شرایط مکانی، زمانی، ﻧﮋادی، مسائل اجتماعی، اوضاع سیاسی و فرهنگی حاکم بر جامعه، متغیر است؛ اما در هر سطحی که باشد سبب ضعف زبان گردیده و اندک اندک آن را از جایگاه رفیع خود دور می­سازد. عصر مملوکی و عثمانی یا دوره انحطاط ادبی در ادبیات عرب، یکی از دوره­هایی است که در آن زبان عربی بیشتر از هر زمان دیگر دچار آمیزش زبانی گردید و از آسیب­های آن در امان نماند. به گمان می­رسد که در این عصر به دلیل حضور حاکمان غیر عرب بویژه حاکمان دارای نژاد ترک و در پی آمیزش نژادی، این پدیده بگونه­ای بارزتر و چشم­گیر­تر نسبت به دیگر دوره­های تاریخی در ادبیات عرب، خود را نشان داد. البته بهتر است برای این دوره، به جای دو زبانگی از اصطلاح چند­زبانگی بهره بگیریم؛ زیرا میان زبان­های عربی، فارسی، ترکی و گاه زبان­های دیگر ملت­های ساکن در جهان اسلام آن روز، دستکم نزد ادیبان و سیاست­مداران، پیوندی نا­گسستنی وجود داشته است. نگارندگان پژوهش پیش رو بر­آنند که ضمن آوردن نمونه­هایی از این دو پدیده در شعر عربی این دوره، به بررسی چرایی پیدایی و پیامد­های منفی و گاه مثبتی بپردازند که برای شعر عربی داشته است.
کلیدواژه ها
دو‌گانگی زبان؛ دو زبانگی؛ شعر عربی؛ دوره انحطاط؛ زبان فصیح و عامیانه
برای دانلود فایل کامل مقاله اینجا کلیک کنید
مراجع

منابع و مآخذ

الف) منابع فارسی

سامرائی، ابراهیم.(۱۳۷۶ش). زبان­شناسی تطبیقی؛ ترجمه سید حسین سیدی، سبزوار، چاپ اول، تهران: دانشگاه تربیت معلم.

1. کالوه، لویی ژان.(۱۳۷۹ش). درآمدی بر زبان­شناسی اجتماعی؛ ترجمه محمد جعفر پوینده، چاپ نخست، تهران: انتشارات نقش جهان.
2. کمالی، بهناز.(۱۳۸۴ش). دو زبانگی؛ چاپ نخست، تهران: انتشارات مدرسه.
3. نا­شناس.(۱۳۵۳ش). پلی میان شعر هجائی و عروضی فارسی در قرن اول هجری ترجمه آهنگین از دو جزو قرآن مجید؛ به اهتمام و تصحیح احمد رجائی، بی­چا، تهران: انتشارات فرهنگ ایران.
4. واین رایش، اوریل.(بی­تا). برخورد زبان­ها؛ ترجمه ناصر بقایی و حمید سرهنگیان، بی­چا، تبریز: چاپخانه آذربادگان

ب)منابع عربی

قرآن کریم.
الأبشیهی، شهاب الدین. (۱۴۱۵ق- ۱۹۹۵م). المستطرف فی کلّ فن مستظرف؛ الطبعه الأولی، بیروت: دار الأضواء.
ابن جنّی. (د.ت). الخصائص؛ تحقیق علی النجار، لا­ط، القاهره: دارالکتب.
ابن خلدون. (د.ت). المقدمه؛ الطبعه الاولی، بیروت: دار الفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرّم.(۱۴۰۵ق). لسان العرب؛ لا­ط، قم: أدب الحوزه.
ابن نباته المصری.(۱۳۲۳ق). الدیوان؛ لا­ط، القاهره: مطبعه التمدن بعابدین.
أمین، بکری شیخ.(۱۴۰۰ق- ۱۹۸۰م). مطالعات فی الشعر المملوکی والعثمانی؛ الطبعه الثالثه، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
باشا، عمر موسی.(۱۴۰۹ق). الأدب فی بلاد الشام فی عصور الزنکیین والأیوبیین والممالیک؛ الطبعه الاولی، دمشق: دار الفکر.
الجاحظ، عمرو بن بحر.(د.ت). البیان والتبیین؛ لا­ط، بیروت: دار الجیل ودار الفکر.
حجازی، أحمد عارف.(۲۰۰۶م). دراسات لسانیه فی الحدیث النبوی؛ د. م: الطبعه الأولی، دار فرحه للنشر والتوزیع.
دراج، أحمد.(۲۰۰۹م). ملکه اللسان إبداع الإنسان وعبقریّه المکان؛ الطبعه الثانیه، بیروت: مکتبه الآداب.
سراج، نادر.(۱۹۹۳م). «إشکالیه الازدواجیه اللغویه فی اللسان العربی، رؤیه ألسنیه حدیثه»؛ مجله الاجتهاد، السنه الخامسه، العدد العشرون.
سلام، محمد زغلول.(د.ت). الأدب فی العصر المملوکی (الدوله الأولی)؛ لا­ط، القاهره: دار المعارف.
الشاب الظریف.( ۱۹۶۷م). الدیوان؛ تحقیق  شاکر هادی شکر، لا­ط، النجف: مطبعه نجف.
ضیف، شوقی.(د.ت). تاریخ الأدب العربی العصر العباسی الأول؛ لا­ط، القاهره: دار المعارف.

1. العربی، العیاشی. (۲۰۱۲م). لغه الطفل العربی والمنظومه اللغویه فی مجتمع المعرفه- الجزائر أنموذجا-؛ رساله الماجستیر، الجزائر، جامعه مولود معمری، قسم اللغه العربیه وآدابها. علوی، إسماعیل وآخرون.(۲۰۰۷م). اللسان العربی وإشکالیه التلقّی؛ الطبعه الأولی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
   فریحه، أنیس.(۱۹۸۹م). اللهجات وأسلوب دراستها؛ الطبعه الأولی، بیروت: دارالجیل.
   قندیل، محمد عیسی إبراهیم.(۱۴۰۹هـ- ۱۹۸۹م). الشعر العربی فی العصر المملوکی الثانی؛ أطروحه الدکتوراه فی اللغه العربیه وآدابها، بیروت، جامعه القدیس یوسف، کلیه الآداب والعلوم الإنسانیه.
2. کاید محمود، إبراهیم.(ذوالحجه ۱۴۲۲ق-مارس ۲۰۰۲م). «العربیه الفصحی بین الاذواجیه اللغویه والثنائیه اللغویه»؛ المجله العلمیه لجامعه الملک فیصل (العلوم الإنسانیه والإداریه)، المجلد الثالث، العدد الأول. کریم، محمد ریاض.(۱۹۹۶م). المقتضب فی لهجات العرب؛ لا­ط، القاهره: جامعه القاهره.
   مجیب المصری، حسین.(۲۰۰۱م). صلات بین العرب والفرس والترک؛ الطبعه الأولی، القاهره: دار الثقافه للنشر.
   محمد خلیفه، أحمد عبد المجید.(د.ت). الشاب الظریف شاعر الحب والغزل؛ لاط، القاهره: مکتبه الآداب.
3. محمد، محمود سالم.(۱۴۱۴ق – ۱۹۹۳م). أدب الصناع وأرباب الحرف حتی القرن العاشر الهجری؛ الطبعه الأولی، بیروت: دار الفکر المعاصر؛ دمشق: دار الفکر. یوسف، خالد إبراهیم.(۲۰۰۳م). الشعر العربی أیام الممالیک ومن عاصرهم من ذوی السلطان؛ الطبعه الأولی، بیروت: دار النهضه العربیه.
   یوسفی، محمد لطفی.(۲۰۰۲م). فتنه المتخیّل (الکتابه ونداء الأقاصی)؛ الطبعه الأولی، بیروت: المؤسسه العربیه للدراسات والنشر