ترجمه شعر نو عربی
گفتگوی دکتر حبیب کشاورز و دکتر اویس محمدی در زمینه ترجمه شعر نو عربی در لایو اینستاگران
در این ویدئو مباحثی مانند ترجمه شعر نو عربی و شاعران برجسته و مترجمان برجسته مطرح شد.
پیشنهاد می کنم این ویدئو را مشاهده کنید
پیدایش شعر نو (آزاد) در ادبیات عربی
شعر آزاد به عنوان راهکاری نوین برای به تصویر کشیدن احساسات شعرا از اهمیت به سزایی برخوردار است. میان ناقدان، اختلاف دیدگاه فراوانی دربارهٔ تاریخ دقیق پیدایش آن و عیب‌ها و برتری‌های آن در مقایسه با شعر سنتی وجود دارد. برخی عقیده دارند شعر آزاد زبان عربی ریشه در موشح – نوعی شعر عامیانه که در آندلس پیدا شد – دارد. عدّه ای دیگر معتقدند ریشه ى شعر آزاد به «بند» – اگرچه پیدایش دقیق بند نیز مشخص نیست – می‌رسد، چون شاعر هم در بند و هم در شعر آزاد اختیار دارد که تفعیله های شعر را برحسب مفهوم مورد نظر خویش کم و زیاد کند. دسته ى سوم ناقدان بر این عقیده‌اند که شاعران مهجر منادی تغییر و تحوّل در شعر عرب از لحاظ مفهوم و وزن و بحرهای عروضی می‌باشند. به هرحال همه ى تلاش‌ها به شعر مشهور «الکولیرا» خانم دکتر شاعره ى معاصر عراقی یا قصیده ى «هَلْ کانَ حُباً» دیگر شاعر معاصر عراقی یعنی بدر شاکر السیاب منتهی میشود و این دو به عنوان پیشگامان شعر آزاد عربی مطرح می‌شوند، برخی نازک الملائکه را به عنوان نخستین پیشگام و دسته ای دیگر بدر را اولین سراینده ى شعر آزاد عربی به‌شمار می‌آورند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر آزاد عربی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: قدرت شاعر در کوتاه و بلندی مصراع‌ها و آزادی خیال، وحدت و هماهنگی ساختمان، شایستگی برای نقل آثار عربی
شعر عرب را از نظر تحولات ادبی زبان به دو دوره میتوان تقسیم کرد:
دوره ی نخستین:
دوره ای که شاعران با حفظ سنت و نگاهداشت نظام فنی شعر قدیم می کوشند اندیشه های تازه ای را بخصوص با توجه به نیازمندی های اجتماعی در شعر خودشان منعکس کنند..این دوره به ادبیات آغاز مشروطیت ایران شباهت دارد.
چندتن از شاعران مشهور این دوره ادبیات عرب عبارتند از:احمدشوقی(مصری)جمیل صدقی الزهاوی(عراقی)که از جهاتی با شاعران دوره ی مشروطیت ما و بعد از آن قابل سنجش اند مانند پروین اعتصامی و بهار
در این دوره هماهنگونه که ما دوره ی مشروطیت و پیکار آزادی خواهی داریم اعراب هم با تفاوت شرایط اجتماعی همین تلاش را به عنوان رهایی از قلمرو فرمانروایی عثمانی دارند.و این دو جنبش هم از لحاظ حاصل ادبی،هم از لحاظ چهره های تاثیر گذار و هم از لحاظ ریشه مشترک و واحد هستند.مثلا سید جمال الدین اسد آبادی هم در تحولات اجتماعی ایران و هم در مصر بسیار تاثیر گذار بوده است.
شاعران دوره ی مشروطیت و پس از آن میکوشند در قالب شعر عنصری و منوچهری و فرخی سیستانی و ناصرخسرومسایل اجتماعی دوران و احساسی که از نیازمندی های مردم روزگار خود دارند بیان کنند و در زبان عرب هم شاعرانی چون احمد الشوقی و ایلیا ابوماضی و جبران خلیل جبران این کوشش را در قالب شعر بتحری و ابوتمام و متنبی بازگو کردند..
برای مثال در شعر معاصر عرب برخی قصاید شوقی به اقتفای استادان شعر قدیم از جمله ابوتمام سروده شده
ابوتمّام:السیف اَصدقُ انباءً من الکُتُب
شوقی:الله اکبر کم من فتح من العجب
و در شعر معاصر ما این قصاید بهار که به اقتفای استادان ادب قدیم سروده است:
آشفت روز بر من ازین رنج جان گزای
بخشای بر من ای شب آرام دیر پای
که استقبال ار قصیده ی مسعود سعد است:
نالم چو نای من اندر حصار نای
پستی گرفت همت من زین بلند جای
مضامین شعری در این دوره در هر دو زبان:
زمینه ی مضامین کلی شعر یکسان است و در تمام آنها مسایل قومی مطرح است.
در این دوره همچنین آزادی زن و تربیت دختران یکی از مضامین اصلی شعر هر دو زبان محسوب میشود
پروین اعتصامی:
دامن مادر نخست آموزگار مادر است
طفل دانشور کجا پرورده نادان مادری
حافظ ابراهیم:
کیست که به تربیت بانوان همت گمارد در شرق -چرا که راز درماندگی این است
مادر،مدرسه ای است که چون آماده شود ملتی نجیب و بزرگوار پرورش یافته است.مادر استاد استادان نخستین است که مآثرشان همه ی آفاق را فرا گرفته.
دوره ی جدید
دوره ی دوم هر دو زبان از سالهای نخست جنگ بین المللی دوم آغاز میشود
تازگی قالب و فرم در این دوره کاملا پذیرفته میشودچرا که هر دوملت با مسایل تازه ای از نظر اجتماعی روبه رو هستند و نسل، نسلی نیست که به همه ی سنت های شعر قدیم پایدار بماند زیرا در تعامل مستقیم شعر و اندیشه جهانی قرار گرفته
بحران روحی این نسل مسایل کل روز جهان است
مثلا ما در شعر نسل امروز خودمان شعری از حسن هنرمندی میبینیم که در تاثیر از کشته شدگان لومومبا در آفریقا سروده شده است
من گریه ی تو می شنوم در خروش موج
من شیون تو میشنوم در غریو باد
ای بی تو روی هر چه پلیدان سیاه باد
و شاعر جوان مصر احمد عبدالمعطی حجازی در باب این موضوع اینگونه میسراید:
می رفتم می رفتم و ماه گریه میکرد
و بادها شیون میکردند
و شاخه های درخت بر آشیانه ی مرغان فرود آمده بود
و سینه ی خاک سرشار نوحه بود
و چهره ی لومومبا در دیدگاه من…
همانطور که میبینیم موضوعات شعری نسل جوان در هر دوزبان موضوعات روز جهان است.
آنچه نیما یوشیج در ادب ما ارایه دادو اینک قالب اصلی شعر نسل جوان ما محسوب میشودهمان را در ادب نسل جوان عرب بی هیچ اختلافی میبینیم.
در نتیجه میتوان گفت شعر معاصر عرب به علت جهات اشتراک و اوضاع مشابهی که ملتهای عرب زبان با اوضاع اجتماعی و فرهنگی ما دارند با شعر معاصر ما دارای شباهت های فراوانی است.
ترجمه شعر نو عربی