بازار ترجمه کتاب عربی در ایران

بازار ترجمه کتاب عربی در ایران : زبان عربی مترجم‌های کم‌جراتی دارد
ستار جلیل‌زاده می‌گوید: شاهد سیر صعودی ترجمه ادبیات عرب هستیم؛ ولی با این حال قابل قیاس با ترجمه‌هایی که از زبان‌های دیگر می‌شود؛ نیست. چون سال‌های قبل مترجمان خیلی به خود جرات ورود به این حوزه را نمی‌دادند.
ستار جلیل‌زاده، مترجم ادبیات عرب که ترجمه آثاری از آدونیس، نزار قبانی، غاده السمان را در کارنامه خود دارد، در گفت‌وگویی ترجمه آثار ادبیات عرب به فارسی را در سال‌های اخیر قابل توجه خواند و گفت: خوشبختانه رویکرد ترجمه ادبیات عرب در این سال‌ها روند صعودی داشته است؛ یعنی به نسبت یک دهه قبل، اصلا قابل مقایسه نیست.

شاهد سیر سعودی ترجمه ادبیات عرب هستیم
او ادامه داد: در یک دهه قبل خود من که به آثار عرب علاقه‌مند بودم و دنبال رمان عرب می‌گشتم، دو یا سه رمان بیشتر پیدا نمی‌کردم؛ ولی الان به جرات می‌توان گفت که ۵۰ رمان عربی و حدود ۵۰ مجموعه شعر عربی چاپ شده است؛ که این تعداد جدا از مجموعه شعرهایی است که بعضا متاسفانه بدون ویراستاری و نمونه‌خوانی به بازار کتاب عرضه می‌شوند و گاهی اوقات ترجمه را دچار آسیب می‌کنند. بنابراین شاهد سیر سعودی ترجمه ادبیات عرب هستیم؛ ولی با این حال متاسفانه قابل قیاس با ترجمه‌هایی که از زبان‌های دیگر می‌شود؛ نیست. چند دلیل هم برای آن می‌توان آورد.
جلیل‌زاده در ادامه دلایل کم بودن ترجمه عربی نسبت به زبان‌های دیگر در ایران را برشمرد و گفت: سال‌های قبل مترجمان خیلی به خود جرات ورود به این حوزه را نمی‌دادند و کمتر به حوزه عربی وارد می‌شدند. چون خیلی‌ها دنبال زبان انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، حتی زبان‌های دیگر مثل روسی، ایتالیایی و … می‌رفتند و جرات خوبی هم برای ترجمه کتاب داشتند؛ طبیعتا ترجمه در این زبان‌ها خیلی بالاتر است. زبان عربی یک مقدار مترجم‌های کم‌جراتی دارد و سه یا چهار مترجم با جرات در شروع این کار می‌بینید و می‌توان نام‌های بزرگی که اولین راه را باز کردند هم نام برد؛ مثل شفیعی‌کدکنی که ما بسیار مدیون او هستیم یا دکتر آیتی که اسوه‌های ترجمه از زبان عربی به فارسی هستند و آن‌ها این راه را برای جوان‌ها باز کردند. خوشبختانه این راه سیر صعودی دارد و من جوان‌هایی را در این مسیر می‌بینم که بسیار خوب کار می‌کنند. به آن‌ها امیدوارم و تبریک هم می‌گویم؛ چون جدا از اینکه خودم در این حوزه کار می‌کنم، دوست دارم این حوزه را پربار ببینم، حتی چند برابر شود. البته کم کم استقبال خوبی هم از ادبیات عرب می‌شود؛ بنابراین نمی‌توان آن را سیاه دید. من آن را خاکستری رو به سفید می‌بینم.

ادبیات عرب از عراق تا مصر گستره دارد
مترجم کتاب «از حروف الفبایم باش» درباره گستره ادبیات عرب در کشورهای مختلف عربی‌زبان اظهار کرد: عرب‌ها یک ضرب‌المثل خیلی خوب دارند که می‌گوید: «الشعر یولد فی العراق و یموت فی المصر؛ الروایه تولد فی المصر و تموت فی العراق». یعنی این ادبیات بالنده از عراق تا مصر گستره دارد. یعنی پنج کشور عراق، سوریه، لبنان، فلسطین و مصر سال‌های سال است که در حوزه ادبیات فعالند؛ به‌خصوص اگر ادبیات شعر را نگاه کنید، عراق از قدیم فعال بوده و «متنبی»، «ابونواس» و خیلی از شاعران دیگر داریم که در عراق رشد کرده‌اند و تا همین اوایل قرن بیستم هم ادامه داشته و با محمد جواهری به اوج می‌رسد. بعد از آن شعر نو هم از عراق شکل می‌گیرد. هرچند که در لبنان، «جبران خلیل جبران» اولین جرقه‌های شعر رمانتیک به شیوه غربی را در ادبیات عرب برجسته کرد؛ اما بعد از آن کار جدی را «نازک‌الملائکه»، «عبدالوهاب بیاتی» و «بدر شاکر السیاب» انجام دادند. بعد از آن دوباره موج جدیدی در لبنان به راه افتاد و به همین منوال شعر عرب سال به سال شکوفاتر شد و موج بسیار خوبی از شعر معاصر را در کشورهای عربی می‌بینیم.
او ادامه داد: بعدها این گستره از دهه‌های پنجاه و شصت و بعد از جنگ جهانی دوم، کلا شکل می‌گیرد؛ ولی به سمت کشورهای غرب عربی، یعنی تونس، مراکش، مغرب، لیبی، الجزایر می‌رود و آنجا به علت اینکه زبان فرانسوی در بسیاری از این کشورها مسلط بوده و ادبیات فرانسه را خوب می‌شناختند. امروزه در تمام حوزه‌ها، از رمان و شعر گرفته تا فلسفه اسلامی، خوب کار می‌کنند. چون به دلیل نزدیکی آن‌ها به اروپا و تحصیل در دانشگاه‌های اروپایی، یک مقدار مجال یا مکان خوبی برای پژوهش در همه آثار دارند؛ بازخورد آن را به زبان عربی به جامعه عربی معرفی می‌کنند و خوشبختانه تا به حال آثار خوبی به جامعه عرب و جهان معرفی و ارائه کرده‌اند.

جلیل‌زاده درباره ادبیات کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بیان کرد: حوزه شرق عربی هم که شامل کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل امارات، یمن، عمان، کویت و شبه جزیره عربستان می‌شود؛ تقریبا از دهه هفتاد بالندگی رمان‌نویسی و داستان‌نویسی را در خیلی از این کشورها شاهد هستیم؛ که بیشتر در عربستان سعودی، بعد یمن و… بوده است. خود کویت هم نویسندگان و شاعران خوبی دارد، که شاخص‌ترین آن‌ها «سعاد الصباح» است. در هر حال کم کم شعر و ادبیات و رمان هم در این کشورها شکل گرفت. به خصوص بحرین شاعران بسیار خوبی دارد. «قاسم حداد» شاعر بسیار خوب بحرین است که من روی یکی از کتاب‌های او کار می‌کنم. این است که این‌ها هم به تبع جهان امروزی، به خصوص با وجود فضای مجازی که خیلی کشورها را به هم نزدیک کرده است؛ رشد کرده‌اند.
بازار ترجمه کتاب عربی در ایران

نویسنده عرب کمتر با سانسور مواجه است
او اضافه کرد: مهم این است که در بسیاری از این کشورها یک نویسنده عرب، کمتر با سانسور مواجه است. این عدم وجود ممیزی‌ها باعث بالندگی و شکوفایی می‌شود. سال‌های سال است که ما آرزو داریم در ایران ما هم این امکان به نویسنده داده شود. درست است که برخی مسائل مقدس خط قرمز است ولی در خیلی موارد دیگر نیاز به این همه ممیزی نیست.
وقتی که امروز فضای مجازی این همه فضا برای ابراز عقیده، نظر و نوشتن دارد؛ چه نیازی است که ما دچار یک‌سری ممیزی‌های بیخودی، سلیقه‌ای و کج سلیقگی شویم.
جلیل‌زاده در پایان ضمن بیان اینکه حدود یک دهه فعالیت ترجمه آثار و ادبیات عرب دارم و ۱۳ کار ترجمه از من به چاپ رسیده است؛ به کارنامه ترجمه خود اشاره کرد و گفت: اولین کار من کتابی با نام «نبوغ جنون» و مجموعه مقالاتی از «هاشم صادق» بود که انتشارات نیلوفر آن را چاپ کرد. بعد از آن رمان «نور آبی» «جمیل برغوثی» را توسط همین انتشارات چاپ کردم. بعد ازآن نشر «گل‌آذین» دو کتاب «دوران عاشقی» گزیده اشعار «غاده السمان» و «از حروف الفبایم باش» گزیده اشعار «نزار قبانی» را چاپ کرد. در نمایشگاه کتاب امسال هم کتاب «جنگ دوم سگ» رونمایی شد که از «ابراهیم نصرالله، رمان‌نویس و شاعر فلسطینی است، که جایزه بوکر عرب ۲۰۱۸ را از آن خودش کرد. خوشبختانه این کتاب مورد استقبال خوبی هم قرار گرفت.

او ادامه داد: نشر سولار هم سه ترجمه از من کار کرده است. یکی از این کتاب‌ها آنتولوژی شعر معاصر عرب است که با نام «جهان از چشم‌های منتظر خالی است» در ۹۵۰ صفحه در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شد. این کتاب مجموعه آنتولوژی ۱۰۴ شاعر عرب از ۱۷ کشور عربی است و برای اولین بار در این مجموعه ۵۰ زن شاعر عرب معرفی شده‌اند. کتاب «خاکستر روی زخم» مجموعه ۵۰ داستان کوتاه از ۵۰ نویسنده عرب از ۹ کشور عربی است که سال گذشته ان را به چاپ رساند. «و انکار انجیل من است» گزیده اشعار آدونیس، سومین کتاب من است که در این نشر به چاپ رسیده است.
وی در پایان به رمان‌هایی که ترجمه کرده هم اشاره کرد و افزود: ترجمه‌ام از کتاب «اعترافات ابونواس» را سال گذشته انتشارات بوتیمار چاپ کرد، که از رمان‌نویس مصری «کامل شناوی» است. این کتاب که یک رمان تاریخی درباره زندگی «ابونواس» است؛ در نوع خودش اولین کتابی است که درباره زندگی ابونواس با این رویکرد چاپ می‌شود. کتاب «داعشی خاطرخواه» را هم انتشارات «کتاب کوله‌پشتی» چاپ کرده که اولین کتاب رمان داعشی و از نویسنده جوان و مستعد مصری «هاجر عبدالصمد» است و به چاپ دوم رسیده است. غیر از این پروژه‌های دیگری هم با همکاری ناشرها در دست ترجمه و چاپ دارم.
وضعیت ترجمه عربی در ایران
تبلیغ در فضای مجازی به عربی
بازار ترجمه کتاب عربی در ایران