ترجمه متون به روش گشتاری
گفت‌وگو ایبنا با رییس انجمن مترجمان
محمدرضا اربابی، رییس انجمن مترجمان در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره نگرش و فعالیت‌های این انجمن درباب ترجمه متون و کتاب‌های دانشگاهی گفت: مشکل عمده ترجمه در حوزه کتاب‌های دانشگاهی کیفیت ترجمه‌هاست. شاید به همین دلیل حجم تولید در این حوزه کمتر از شاخه ادبیات است.
وی افزود: پایین بودن کیفیت ترجمه کتاب‌های دانشگاهی که ناشی از وجود برخی روندهای غلط در فضای دانشگاهی است، باعث شده شمار زیادی از استادان دانشگاه اعتقادی به تدرس کتاب‌های ترجمه نداشته باشند؛ به همین دلیل تلاش می‌کنند روند تدریس خود را با جزوه همراه کنند؛ این روند باعث می‌شود حجم تولید ترجمه در سال‌های اخیر در حوزه دانشگاهی با افت رو به رو شود. همانگونه که اشاره شد یکی از دغدغه‌های جدی انجمن مترجمان در زمینه ترجمه کتاب‌های دانشگاهی، ترجمه‌های حاصل فعالیت‌های دانشجویی است که این امر باعث می‌شود کیفیت ترجمه در این حوزه پایین باشد و اغلب افراد به استفاده از کتاب به زبان اصلی گرایش پیدا کنند.
وی افزود: همکاری انجمن‌های دانشگاهی با انجمن مترجمان می‌تواند راهکار مناسبی برای رفع این دغدغه باشد. به اعتقاد من باید فیلترینگ دقیق‌تری از سوی این انجمن‌ها برای آثار دانشگاهی به وجود بیاید. در حال حاضر انجمن مترجمان آمادگی این همکاری را با انجمن‌های دانشگاهی در راستای نقد کتاب‌های ترجمه دانشگاهی اعلام می‌کند. به ویژه در موضوعاتی که ترجمه در آن‌ها موضوعیت بیشتری دارد.
اربابی گفت: ساماندهی ترجمه کتاب‌های دانشگاهی نیازمند یک عزم عمومی است که باید اقداماتی از سوی انجمن‌های دانشگاهی، انجمن مترجمان و خانه کتاب و دیگر مراکزی صورت بگیرد که به نوعی مرتبط به این امر هستند. دومین راهکار تربیت مترجمان متخصص است. در ایران برخلاف کشورهای پیشرو تعداد مترجمان تخصصی شمار کمتری دارند ترجمه تخصصی نیاز امروز کتاب‌های دانشگاهی است. در ایران اصولا مترجمان دست به ترجمه هر موضوعی با هر محوریتی می‌زنند که روندی غیر استاندارد به حساب می‌آیند.
وی ادامه داد: ما نیاز داریم دوره‌هایی را برگزار کنیم که از متخصصان رشته‌های همان حوزه برای ترجمه استفاده کرد. از فعالیت‌های انجمن مترجمان در این زمینه شناسایی مترجمان تخصصی و اقدام برای همکاری با دیگر انجمن‌ها در دانشگاه‌ها و مراکزی که می‌توانند به صورت موضوعی در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند که متاسفانه این اقدامات به نتیجه خاصی مختوم نشد.
رییس انجمن مترجمان خاطرنشان کرد: انجمن مترجمان پیشنهاد می‌کند نهادهایی که در حوزه تخصصی آموزش فعالیت می‌کنند با همکاری این انجمن دوره‌های تخصصی ترجمه را برای متخصصان برگزار کنند، مانند انجمن ناشران دانشگاهی. همچنین ما می‌توانیم متولی نظارت در این زمینه هم باشیم.
وی درباره آموزش فن ترجمه به روش گشتاری گفت: ترجمه فرآیندی حاصل از تجربه است. صحیح است که ترجمه دانش و مهارت است اما بدون تجربه یک سواد غیر قابل استفاده است. در حوزه آموزش ترجمه روش‌های متعددی وجود دارد که درباره روش گشتاری که با محوریت مدل چامسکی آموزش داده می‌شود هم باید بگویم یک شروع مقدماتی برای درک مطلب از متن است یعنی این روش کمک می‌کند که درک بهتری از مطلبی که به زبان خارجی که می‌خوانید داشته باشید اما ترجمه فقط این روند نیست. ما در فرآیند ترجمه یک خواندن برای فهمیدن و یک خواندن هم برای نوشتن داریم.
وی افزود: روش گشتاری تنها به کمک بخش اول یعنی خواندن برای فهمیدن می‌آید آن هم نه برای همه متون و نه به عنوان یک مدل صد در صد کامل. این روش قطعا به کمک مترجم برای درک صحیح از مطلب می‌آید؛ اما نمی‌توان از آن در همه متون بهره جست. افرادی که تنها با روش گشتاری تلاش در یادگیری فن ترجمه دارند اگر تمام مراحل آموزش این روش را نگذرانند، مترجم نمی‌شوند.
اربابی با اشاره به مزیت‌های روش گشتاری گفت: از مزیت‌های این روش فرمولازیسیون بودن آن است و چون ذهن انسان هم اصولا طرفدار موضوعات فرمول‌بندی شده است از این جهت برای زبان‌آموز جذاب خواهد بود. اما این فرمول‌ها در بسیاری از حوزه‌ها به ویژه حوزه ادبی پاسخگو نیست. در کل از این روش در متون رسانه‌ای و علمی بیشتر می‌توان بهره گرفت تا رمان‌های ادبی که حاصل ذوق و قریحه نویسنده و دارای پیچش‌های زبانی خاصی است.
وی افزود: این روش مانند دیگر روش‌ها به طور مطلق پاسخگو نیست و ارائه ترجمه عاری از اشتباه یک متن یا کتاب علاوه بر روش نیازمند تجربه زیاد مترجم است. در مجموع روش‌هایی هستند که مترجم را وارد دنیای ترجمه می‌کنند اما مترجم نمی‌سازند. در کل روش خاصی در دانستن زبان به جز تمرین وجود ندارد. دانش زبان فارسی در امر ترجمه به مراتب مهم‌تر از زبان دوم است؛ فردی که زبان فارسی بداند قطعا مترجم خوبی شناخته می‌شود.