نظریه نسبیت زبانی

نظریه نسبیت زبانی
از دیرباز در میان فلاسفه زبان این تصور رایج بوده است که ساختار یک زبان و الگوهای ویژه آن تأثیر عمده ای بر افکار و طرز تفکر متکلمین آن زبان دارد. نظریه نسبیت نظام های فکری و وابستگی آنها به زبان مورد تکلم به نظریه نسبیت زبانی موسوم شده است. بر اساس این نظریه بینش ما از جهان اطرافمان تا حدودی وابسته به زبانمان است. از آنجایی که اشیای مورد تجربه مان را با کمک زبان مقوله بندی می کنیم مممکن است گفته شود که شناخت جهان و یادگیری زبان دو فعالیت غیر قابل انفکاک می باشند : جهان ما به وسیله زبان ما تعیین می شود. این نظریه ابتدا توسط سایپر در دهه ۱۹۲۰ مطرح شد و عقاید ساپیر بعدا در دهه ۱۹۳۰ توسط ورف بسط یافت و بدین ترتیب نظریه نسبیت زبانی بیشتر فرضیه “سایپر – ورف ” معروف است.
درآمدی به اصول و روش ترجمه ص ۴۶

همچنین بخونید : تأملی بر نظریه نسبیت زبانی

یکی از مباحث مهم و قدیمی در روانشناسی و زبانشناسی شناخت رابطه زبان و تفکر است. از دیر باز این تصور همواره وجود داشته است که زبان بر شیوه تفکر و جهان بینی ما تاثیر می گذارد و از آنجا که هر زبان تصویر متفاوتی از واقعیات جهان خارج به دست می دهد، طبعاً ما نیز جهان را آنچنان درک می کنیم که زبانمان ترسیم می کند.
فرضیه نسبیت زبانی در ابتدا توسط زبانشناسانی به نام ساپیر و پس از آن- شاگرد ساپیر – ورف معرفی شد.
ساپیر به زبان به عنوان توانش تکمیل شده در ذهن نمی نگریست بلکه آن را به عنوان پدیده ای فرهنگی – تاریخی مورد بررسی قرار می داد، ساپیر اعتقاد داشت پیوند نزدیکی میان زبان و تفکر برقرار است و بدون زبان نمی توان تفکر نمود و یا به توهم پرداخت. او معتقد بود زبان جنبه بیرونی تفکر و پتانسیل محتوایی زبان است از این جمله می توان نتیجه گرفت سایر واحدهای اندیشه را متناظر با واحدهای زبان می داند.
در این نوشتار ابتدا به معرفی ساپیر ورف می پردازیم و سپس پیشینه تاریخی روابط میان زبان و تفکر همراه با معرفی این فرضیه و نقدی بر آن مطرح خواهد شد.

الف) ساپیر و ورف:
ادوارد ساپیر یکی از معرفین این فرضیه در ۲۶ ژانویه سال ۱۸۸۴ در لنینبرگ آلمان چشم به جهان گشود و پنج ساله بود که به همراه والدینش به ایالات متحده مهاجرت کرد. در سال ۱۹۰۵ موفق به دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته فقه اللغه زبان آلمانی گردید، اما تحت تاثیر فرانس بواز Franz Boaz به سمت زبانشناسی عمومی و مردم شناسی متمایل شد و در سال ۱۹۰۹ به کسب درجه دکترا در رشته مردم شناسی نایل آمد. در واقع بحث ساپیر درباره نقش معنی در فرم دستوری و رابطه اینها با کاربرد زبان در انتقال افکار به عنوان سهم او از فرضیه ساپیر-ورف به شمار می آید. درحقیقت این فرضیه عمدتاً توسط شاگرد او ورف پس از مرگش مطرح شد.
بنجامین. لی. ورف نیز در ۲۴ آوریل سال ۱۹۸۷ در وینتراپ متولد شد. پدر او هری ورف Hary Whorf نویسنده، هنرمند و عکاس بود. علایق اولیه ورف ستاره شناسی، تاریخ، زبانشناسی و عکاسی بود. در سال ۱۹۱۳ موفق به دریافت درجه کارشناسی خود در رشته مهندسی شیمی از موسسه تکنولوژی ماساچوست گردید. ورف در طول عمرش به عنوان مهندس شیمی، زبانشناس و انسان شناس شناخته شده بود. او در سال ۱۹۳۱ در دانشگاه ییل شروع به تحصیل در رشته زبانشناسی نمود. ورف به زبان سرخپوستان آمریکا علاقه داشته و تحت نظارت استادش ادوارد ساپیر شروع به مطالعه زبان هوپی در دانشگاه ییل کرد و در آنجا به عنوان بهترین دانشجو انتخاب شد و طی سالهای ۳۸-۱۹۳۷ در آن دانشگاه تدریس نمود. ورف برای دستیابی به چگونگی کارکرد زبانها بیشتر اوقاتش را صرف مطالعه زبانشناسی نمود. او در حوزه های مردم شناسی زبان، روانشناسی زبان، لغت نامه زبانهای سرخپوسی فعالیت نمود.

ب) پیشینه تاریخی رابطه میان زبان و تفکر و فرضیه ساپیر- ورف
در مورد زبان و تفکر بسیاری از فلاسفه زبان سعی بر این داشتند تا دیدی کلی از رابطه ی میان زبان و ذهن انسان را مطرح ساخته و ماهیت عملکرد آن را باز شناسند. این موضوع از روزگاران باستان در عالم فلسفه مطرح بوده است (ک۱۸، ص ۱۸)
افلاطون معتقد بود که در هنگام تفکر روح انسان با خودش حرف می زند. واتسون J.B Watson از پیشروان مکتب رفتارگرایی در روانشناسی این مطلب را به نحو دیگری مطرح کرده است: او معتقد است تفکر چیزی نیست مگر سخن گفتن که به صورت حرکات خفیف در اندامهای صوتی درآمده است. به عبارت دیگر تفکر همان سخن گفتن است که وارده شده و به صورت حرکات یا انقباض های خفیف در اندامهای صوتی ظاهر می شود. (ک ۱۹، ص ۱۳۳)
فرضیه نسبیت زبانی از جدی ترین موضوعات مورد بحث در اواخر قرن ۱۸ و ۱۹ آلمان محسوب می شد. این مطلب خصوصاً در کارهای یوهان جرج هامان Johann George Hamann (1788-1730)، یوهان گوتفرید هردر Johann Gottfried von Herder (1803-1744)، ویلهم فون هومبولت Wilhem von Homboldt (1835-1767) مشهود بود. (ک ۸)
بنا به گفته هردر، زبان و اندیشه از یکدیگر جدایی ناپذیرند و زبان هم ابزار اندیشه آدمی است و هم محتوای آن و هم صورت آن. هردر بنای نظر خود را بر این فرض نهاده بود که زبان و اندیشه هر دو منشائی مشترک دارند و به موازات هم پیشرفت کرده اند و با هم از مراحل مختلف و متوالی رشد و کمال گذشته اند. او بر آن بود که چون زبان و اندیشه متکی بر یکدیگرند، ناگزیر انگاره های فکری ملتهای مختلف و ادبیات مطلوب هر یک از آنها را نمی توان به درستی خواند و متهم کرد مگر آنکه این کار در چهارچوب زبان های خود آن ملتها صورت پذیرد. (ک ۱۵، ص ۳۲۸ – ۳۲۷)
هومبولت زبان را بدوا وسیله تفکر و حدیث نفس دانسته است، نه یک نظام ارتباطی حیوان گونه و نکته دیگر اینکه او به این نتیجه رسیده است که نیروی زاینده زبان از نیروی زاینده تفکر تفکیک ناپذیر است. به بیان دیگر زبان و تفکر دو روی یک سکه هستند (ک ۱۴، ۱۶۷-۱۶۵) و در واقع این معما که زبان بر فکر تاثیر می گذارد به مقاله هومبولت با عنوان Das Vergleichende Sprachstudium باز می گردد. (ک۶)
مبدا فرضیه نسبیت زبانی به عنوان بررسی جدی تر از این مفهوم فرهنگی به آرای فرانس بواز بنیانگذار مردم شناسی در ایالات متحده بر می گردد. در آمریکا، بواز با زبانهای بومی آمریکایی بسیاری از خانواده های زبانی متفاوت آشنا شد که همه آنها با زبانهای هند و اروپایی و سامی کاملاً متفاوت بودند. بواز متوجه شد که چگونه طریق زندگی و قواعد دستوری می تواند از محلی به محل دیگر متنوع باشد. در نتیجه او اعتقاد پیدا کرد که فرهنگ و طرز زندگی مردم بازتابی است از زبانی که سخن می گویند. (ک ۸)
ساپیر نیز یکی از شاگردان برجسته بواز بود و در کنار بواز، لئونارد بلومفیلد Leonard Blomm Field از پیشگامان ساختگرایی آمریکایی به شمار می رفت. او با ذکر این مطلب که زبانها دارای ساختار نظام مند و کاملی هستند به یافته های بواز وسعت و اهمیت بیشتری بخشید. او معتقد بود که تنها یک کلمه مخصوص نیست که طرز تفکر یا رفتار خاصی را بیان می کند بلکه طبیعت منسجم و نظام مند زبان است که در سطح گسترده تری با فکر و رفتار پیوند می خورد. در حالیکه دیدگاههای ساپیر در طول زمان تغییرات بسیاری کرد اما به نظر می آید که او تا اواخر عمر اعتقاد داشت، زبان صرفاً آینه فرهنگ و عادت نیست بلکه زبان و فکر در حقیقت در رابطه تاثیر متقابل با یکدیگر قرار دارند.
کار ورف در اصل نسبیت زبانی Linguistic Relativism به دیدگاه خانه زندان معروف است که در آن یک فرد تفکر می کند و رفتار کاملاً توسط زبان فرد شکل می گیرد، ورف معتقد بود واسطه فکر و رفتار، زبان و اجتماع است.
مطالعات ورف درباره نسبیت زبانی که در اواخر دهه ۱۹۳۰ انجام شد عمومیت زیادی نیافت. تا دهه ۱۹۵۰ که نوشته های او پس از مرگش منتشر شد. تئوری های زبانی دهه ۱۹۶۰ مانند نظریه های چامسکی Chomsky بیشتر متمرکز بر ذاتی بودن و همگانی بودن زبان بود و در نتیجه کار ورف از نظرها خارج شد. در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ با پیشرفت در زمینه روانشناسی شناختی و زبانشناسی انسان شناسانه Anthroprogical Linguistics بار دیگر فرضیه ساپیر- ورف (SWH) مورد توجه قرار گرفت و توسط نویسندگانی چون جرج لکاف George Lakoff مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. امروزه محققان درباره چگونگی تاثیر زبان بر فکر اختلاف نظر دارند (ک ۶)
اکنون با علم به پیشینه تاریخی رابطه زبان و تفکر به بررسی زوایای فرضیه ساپیر-ورف می پردازیم.

ج) فرضیه نسبیت زبانی Linguistic Relativity Hypothesis
در میان تئوری های زبانی از حیث رابطه میان زبان و تفکر، دو تئوری از اهمیت ویژه ای برخوردار است:
تئوری های ادغامی Mould Theories و تئوری های حوزه ای Cloak Theories. در تئوری های ادغامی، زبان الگویی است که بر حسب آن لایه های تفکر شکل می گیرند و در تئوری های حوزه ای، زبان حوزه ای است که با خصوصیات فکری مرسوم گویندگان آن مطابق است. فرضیه ساپیر به نسبیت زبانی نیز که پیش از همه با نام ساپیر و ورف پیوند خورده است و در واقع یک تئوری ادغامی زبان است (ک ۷)
شاید از همان آغاز که انسان با زبانهای مختلف مواجه شد، به این نکته پی برده باشد که زبان ها به شکلی واحد برای ارجاع به جهان خارج به کار نمی روند و به هنگام ترجمه ی یک متن مشکلات عمده ای برای معادل یابی واژه ها پیش روی مترجم قرار می گیرد. در انگلستان" کلاه" را می پوشند و در ایران آن را بر سر می گذارند. در ایران من" پسر خاله"،" دخترخاله"،" پسر عمو" و …. دارم در حالیکه در زبان انگلیسی همه اینها Cousin هستند. وجود نمونه های بیشماری از این دست سبب شد تا" بواز" و" ساپیر" به شکلی افراطی تر بر این نکته تاکید کنند که جهان ما تا حدی ساخته و پرداخته ی زبان ماست. (ک ۱۷، ص ۸۶)
این دیدگاه را ابتدا ساپیر مطرح کرد و بعد ورف آن را بسط داد، از این رو، غالباً تحت عنوان فرضیه ساپیر-ورف شناخته می شود، هرچند بعضی ها ترجیح می دهند آن را" نسبیت زبانی" بنامند. فرضیه ساپیر- ورف را می توان به چند طریق و با درجات مختلف قاطعیت بیان کرد، اما صورت متداول آن این است: ساختار زبان ما تا حدود زیادی بر نوع درک ما از جهان تاثیر می گذارد (ک ۱۳، ص ۹۳)
در سال ۱۹۲۹ ساپیر اینچنین بیان کرد:
بشر نه در یک دنیای عینی تنها زندگی می کند و نه در دنیای فعالیت های اجتماعی که عادتاً پذیرفته شده است، بلکه بسیار زیاد در اختیار زبان بخصوصی است که واسطه ی بیان احساس آن جامعه است. این خطا است که تصور کنیم، یک فرد بدون استفاده از زبان با حقیقت سازگار می شود و آن زبان صرفاً یک وسیله تصادفی برای حل مشکلات بخصوص ارتباطی است. حقیقت موضوع این است که" جهان واقعی" به صورت ناخودآگاه بر حسب عادات زبانی یک گروه ساخته شده است. هیچ دو زبانی آنقدر شبیه هم نیستند که نمایانگر یک حقیقت اجتماعی همسان باشند. جهان های که جوامع مختلفی در آنها زندگی می کنند، جهان های مجزایی هستند نه صرفاً یک جهان با برچسب های مختلف …. ما می بینیم، می شنویم و تجربه می کنیم چون عادات زبانی جامعه ما زمینه را برای انتخاب های مخصوص ما از تعابیر فراهم می کند.(ک ۱، ص ۷۷) به اعتقاد ورف نیز ما درست به مانند کسی که تا درآستانه خفگی قرار نگیرد، کمبود هوا را درک نمی کند، نسبت به ویژگی های ساختی زبان خود نا آگاهیم و اگر به سایر زبان ها توجه نشان دهیم، درمی یابیم که زبان تنها وسیله ای برای بیان عقاید نیست بلکه" شکل دهنده عقاید است" و بدین ترتیب ما جهان را آنچنان درک می کنیم که زبان برای ما ترسیم کمی کند (ک ۱۲، ص ۱۰۰)
در ذیل قسمتی از گفته ورف در سال ۱۹۳۰ آورده شده است:
ما طبیعت را در راستای خطوطی موشکافی می کنیم که توسط زبان مادریمان مشخص شده است. جهان در جریان رنگارنگی از احساسات نمودار است که توسط ذهنمان سازماندهی می شود. ما طبیعت را خراب می کنیم، آن را طبق مفاهیم سازماندهی می کنیم و معانی و مفاهیم را به آن نسبت می دهیم. زیرا ما طرفین قراردادی هستیم که آن را به این شکل سازماندهی کنیم. این قرارداد البته نا آشکار و غیر قابل بیان است اما اصول آن کاملاً اجباری است. ما ابداً قادر به صحبت نیستیم، مگر توسط سازماندهی و طبقه بندی اطلاعاتی که این قرارداد به آن حکم کرده است. (ک ۱، ص ۷۷)
ورف برای اثبات نظریه خود در مقاله ای زبان هوپی را مثال می زند. بنا به استدلال ورف از زبان هوپی نشان می دهد که زمان در ذهن افراد این قبیله مفهومی ندارد: تنها تمایزی که آنها در زبان خود قائل هستند میان عینیت ها و ذهنیت ها است که در آن ذهنیت ها شامل آینده و تمامی پدیده های ذهنی می باشد، از این گذشته در زبان هوپی و در نتیجه برای گویندگان آن هیچ تمایزی میان بعد زمانی و مکانی وجود ندارد. (ک ۱۲، ص ۱۰۱) او ادعا کرد که شیوه بهره گیری هوپی از مفهوم" آماده سازی" Prepration یعنی اعلام رویدادها پیش از وقوع برداشتی از زبان به صورت پیوسته ارائه می دهد که با شیوه تقطیع زمان نزد جوامع غربی تفاوت دارد. این مساله بن مایه اختلافات زبانی نیز قرار گرفته است. (ک ۳)
استدلال دیگر ورف جهت اثبات نظریه اش متون ترجمه شده است، اگر حتی برای یکبار سعی کرده باشد متنی را از یک زبان به زبان دیگر ترجمه کنید به خوبی فهمیده اید که ترجمه اصلاً کار ساده ای نیست. یکی از دلایل دشواری ترجمه این است که واژه ها در زبانهای مختلف با یکدیگر تناظر یک به یک ندارند. به عنوان نمونه، زبان انگلیسی تمایز روشنی بین معنای ape و monkey می گذارد، در حالیکه در زبان فرانسه برای این دو موجود فقط یک واژه دارد: singe. نوع خاص تر این تفاوت آن است که زبانهای مختلف یک گستره معنایی واحد را به قطعاتی کاملاً متفاوت و دارای همپوشی تقسیم می کنند. به عنوان نمونه در انگلیسی سه واژه road، street و way تقریباً همان حوزه ای از معنا را پوشش می دهند که پنج واژه در فرانسه پوشش می دهند اما هیچ یک از این سه واژه انگلیسی دقیقاً همتای یکی از پنج واژه فرانسه نیست. (ک ۱۳، ص ۹۳-۹۲) بنابراین ورف اینگونه نتیجه گیری کرد که ترجمه بین یک زبان و دیگری مشکل ساز و غالباً غیر ممکن است. برطبق نظر ورف، محتوا و فرم زبانی با یکدیگر آمیخته اند و استفاده از واسطه به شکل گیری معنی کمک می کند. این موضوع در نوشته های ادبی و شعر از اهمیت زیادی برخوردار است. (ک ۷) فرضیه ساپیر – ورف از دو قسمت تشکیل یافته است، بر طبق اولی، قطعیت زبانی Language Determinism، زبان تعیین کننده نحوه تفکر است و در نوع دوم، نسبیت زبانی Language Relativism، مردمی که به زبانهای گوناگون تکلم می کنند درباره جهان پیرامونشان تفکر و درک متفاوتی دارند. (ک ۷)
باطنی نسبیت زبانی را اینگونه تشریح می کند:
چون تقسیمات زبان بر تقسیمات جهان خارج از منطق نیست و چون ما در قالب مقولات زبان فکر می کنیم، پس ما جهان را آنچنان درک می کنیم که زبان برای ما ترسیم می کند. از طرف دیگر چون زبان های مختلف تصویرهای متفاوتی از جهان به دست می دهند پس هر زبانی متافیزیک مخفی و خاص خود را دارد که سخنگویان آن در قالب مقولات نسبی آن جهان را ادراک می کنند، به عبارت دیگر سخنگویان زبان های مختلف، جهان بینی های متفاوت دارند. (ک ۱۱، ص ۱۸۸)
درحالیکه زبانشناسان کمی فرضیه ساپیر – ورف را در فرم جبری آن قبول کرده اند عده زیادی موافق با نوع تعدیل شده آن می باشند که بر طبق آن، شیوه نگاه ما به جهان تحت تاثیر زبان مورد استفاده ما قرار می گیرد. ورف گرایی تعدیل شده در موارد زیر با فرم جبری آن متفاوت است:
• تاکید بر تفکر است که تحت تاثیر زبان قرار می گیرد نه این که بطور غیر قابل اجتناب توسط زبان تعیین شود.
• یک فرایند دو جانبه است. یعنی هم تفکر بر زبان، هم زبان بر تفکر تاثیر می گذارد. بنابراین نوع زبانی که ما استفاده می کنیم تحت تاثیر مشاهده ما از جهان خارج قرار می گیرد.
• هر تاثیری نه تنها در مورد یک زبان، در مقایسه با دیگر زبانها است، بلکه به کاربرد زبان در یک گونه نسبت به دیگر گونه ها نیز نسبت داده می شود. (ک ۷)
فرضیه نسبیت زبانی که امروزه عمومیت بیشری یافته است از دو بخش عمده تشکیل شده است:
• گوناگونی زبان Linguistic Diversity
زبان ها، خصوصاً اعضای خانواده های زبانی متفاوت با یکدیگر از جهات با اهمیتی متمایزند.
• زبان بر فکر تاثیر گذار است.
ساخت و واژگان زبان یک فرد بر چگونگی تشخیص و ادراک فرد از جهان تاثیر می گذارد. (ک ۸)
مشهور ترین آزمایش برای اثبات نسبیت زبانی توسط کار مایکل Car Michael، هوگان Hogan و والر Waller (1932) انجام گرفت. اشکال متفاوتی را به یک فرد نشان می دادند. هر شکل را در دو کارت و هر بار با یک توصیف مختلف به فرد نشان داده می شد. به عنوان مثال یکبار تصویر یک « هلال ماه » را که در زیر آن برچسب « هلال ماه » درج گردیده بود و بار دیگر آن را با برچسب « حرف C » به آن فرد نشان می دادند و زمانی که از فرد مورد نظر خواسته می شد که چیزی را که دیده بود، دوباره نقاشی کند، فرد بیننده بدون استثنا نقاشی را تغییر می داد تا بیشتر شبیه توصیف مربوطه شود، بنابراین تاثیر زبان را بر تفکر، به بیان دقیقتر بر حافظه نشان می دادند. (ک ۳)
پیروی از تئوری ورف (که عموماً قسمت اصلی پیکره ساپیر- ورف است) به ورف گرایی Whorfianism معروف شد. پس از ورف، کرول Carrole و کسا گرند Casa Grande (1958) از این نظریه پشتیبانی کردند آن دو ثابت کردند که گفتار کودکان ناواهو Navahi در مورد تشخیص صورت واژه ها بهتر از کودکان آمریکا است، به این علت که زبان ناواهو صورت های مختلفی از واژه برای گونه های مختلف اشیا دارد (ک ۳) به رغم تمام نمونه هایی که ورف برای توجیه نظر خود ارائه می کند، نمی توان آرای او را از نظر تجربی ثابت شده دانست، اکنون پس از فرضیه ساپیر – ورف به نقدهای وارد بر آن می پردازیم.

د) نقد ی بر فرضیه ساپیر ورف
نظریه ورف گرایی افراطی به شدت مورد انتقاد گرفت و هم اکنون تعداد کمی طرفدار دارد. واضح ترین اشکال آن در مورد « اصل علیت » است، چگونه یک فرد می تواند پی ببرد که آیا زبان بر تفکر تاثیر می گزارد و یا تفکر بر آن؟ یک ویژگی توهمی (چنانکه چنین چیزی وجود داشته باشد) به اندازه زبان آن قوم نقش تعیین کننده دارد. در ارتباط با قبیله هوپی و مفهوم آماده سازی نزد آنها، احتمال قریب به یقین دارد که آنها طی زمان دریافته اند، آماده ساز ی Prepration به ویژه در شرایط صعب به تسهیل امور می انجامد.
دومین انتقاد واضحی که به ورف گرا ها وارد شد در مورد « بنجامین ورف » است. بروان (۱۹۵۸) Brown و لنبرگ (۱۹۵۳) Lennberg به این نکته اشاره کردند که ورف هرگز یک سرخپوست واقعی را ندیده است. بنابراین ارزیابی او از شخصیت آنها تماماً بیهوده و بی اساس بوده است و همچنین به نظر می رسد که برای تاکید بر روی « سیستم متفاوت تفکر » ترجمه هایش از جملات زبان هوپی تا حد امکان متفاوت از متن اصلی است. (ک ۳) علاوه بر این بازنگری شواهد ورف روشن می کند که وی در مورد تفاوت های موجود بین زبان های آمریکای شمالی و زبان های اروپایی قدری اغراق کرده است.
یکی از منتقدین سرسخت ورف گرایی (چه در مورد نظریه افراطی، چه تعدیل شده) یک زبان شناس بنام استیون پینکر Steven Pinker است. پژوهشهای پینکر نشان می دهد که زبان و اندیشه دو پدیده مستقل از یکدیگرند. پژوهشهای وی به ویژه برای نوزادان انسان نخستی ها (primates یا میمونهای آدم نما)، در زمینه برخی از فرایندهای اندیشیدن، از قبیل یادآوری و استدلال، نشان می دهند که تفکر بدون زبان نیز وجود دارد. از سوی دیگر مجموعه ای از تحقیقات روانشناسان بر وجود تفکر تصویری، یعنی اندیشندن به کمک تصویر ذهنی و بدون زبان صحه می گذارد. پژوهش های پینکر به شکل مستدل ثابت می کند که روش استدلال و بسیاری از دیگر فرضیه های اندیشه در افرادی که به جوامع زبانی متفاوتی تعلق دارند به نوعی بسیار مشابه است. نکته دیگر این است که زبان تنها کلیتی از مفاهیم ذهنی آدمی را می نمایاند، به عبارت ساده تر، آنچه آدمی در ذهن دارد، از طریق زبان بطور کامل قابل بیان نیست (ک ۱۷، ص ۸۸) به بیان دیگر، بعضی مواقع مردم بخاطر محدودیت هایی که زبان دارد، برای بیان افکار خود دچار مشکل می شوند، آنها آگاهند که زبان برای منظور آنها کافی نیست، شاید آنها چیزی را بگویند یا بنویسند ولی فکر کنند « این کاملاً آن چیزی نیست که می خواستم بگویم » این مطلب آشکار می سازد که چیزی که مورد تفکر واقع می شود مجموعه ای از کلمات نیست، چرا که یک فرد می تواند مفهومی را درک کند بدون آنکه قادر باشد آن را در بیان جاری سازد (ک ۳) علاوه بر این پینکر ادعای ورف را در مورد « زبان » در بیان هوپی بی اعتبار کرد. او خاطر نشان کرد که یک مردم شناس به نام مالوتکی Malotki (1983) کشف کرده است که زبان هوپی مفهوم « زمان » بسیار شبیه به ما غربیان دارد و در حقیقت دارای واحدهای زمانی و گاه شمار پیچیده ای است. انتقاد دیگری که بر ورف گرایی وارد است در مورد مفهوم « ترجمه پذیری » می باشد. بر طبق ادعاهای ورف گرایان زبان بر نحوه تفکر تاثیر می گذارد، پس بعضی مفاهیم تنها در زبانی قابل فهم هستند که در آن ابتدا « تصویر » شده اند (بکار برده شده اند). آنها شعر را به عنوان مدرکی برای این ادعا ذکر کرده اند چندلر Chandler (1995) از پابلو نرودا Pablo Nerada شاعر، نقل می کند که وقتی اشعار او ترجمه می شوند، واژه های ترجمه شده، در مقوله های آوایی، طنین یا وزن با واژه های متن اصلی تطبیق ندارند. اگر چه او اذعان می کند که مفهوم مطلبی را که بیان کرده همانگونه در ترجمه باقی می ماند. اما برای یک شاعر معنی تنها نیمی از شعر است، نیمه دیگر در صورت و ریتم شعر برای شنونده، یا ظاهر شعر در نزد خواننده آن است. بنابراین شاعر در هنگام انتخاب واژه ها به همان اندازه ای که برای معنی واژه ها آنها را انتخاب می کند، به همان اندازه نیز معیار انتخاب، بر حسن ظاهر یا صوت و ریتم آن واژه ها می باشد. نتیجه این که آنچه در ترجمه از بین می رود بر خلاف ادعای ورف گرایان بحث زبانی آن نیست بلکه بیشتر مقوله هنری، ریتمی و موسیقیایی آن می باشد. (ک ۳)
ضربه محکمی که پینکر بر نظریه قطعیت زبانی وارد کرد، اشاره او به افراد لال بود، او با ذکر مثال این چنین نتیجه گیری کرد که با وجود اینکه اینگونه افراد کاملاً فاقد نطق بودند، اما قطعاً قادر به فکر کردن بودند، دارای استعداد ریاضی نیز بودند و از عهده آزمایش های مربوطه بر می آمدند. اگر زبان به طور کامل فکر را تعیین می کرد، پس این افراد قادر نبودند فکر کنند که البته این چنین نیست.بی تردید، معروف ترین آزمونی که جهت صحت فرضیه ساپیر- ورف انجام گرفته، در حوزه رنگ واژه ها بوده و نتایج غیر منتظره ای در پی داشته است. با توجه به گوناگونی چشمگیری که در مجموعه رنگ واژه های مورد استفاده در هر زبان وجود دارد غالباً رنگ واژه ها را نمونه ای از ایجاد برش های متفاوت در جهان خارج توسط زبانها می دانند و احتمالاً شاهدی برای درستی فرضیه ساپیر – ورف. دو مردم شناس به نام های برنت برلین Brant Berlin و پل کی Poul key در مورد این مطلب تحقیقات گسترده ای کردند، آنها دریافتند که سخنگویان همه زبان ها درباره پرده های اصلی رنگ واژه های زبان خود توافق مشابهی دارند، اگر چه تعداد رنگ واژه ها در زبان های مختلف متفاوت است و هر رنگ واژه در هر زبان، گستره ی متفاوتی دارد، کانون ها همیشه یکسان هستند، به عبارت دقیق تر به نظر می رسد محل کانون ها جهانی باشد و هر زبان زیر مجموعه ای از کانون های جهانی باشد و هر زبان مجموعه ای از کانون های موجود را به کاربرد. گذشته از این ترتیب انتخاب این کانون ها هم قابل پیش بینی است. ظاهراً اصطلاحات رنگ ها هم که پیش از این جایگاه خوبی برای منتقدان فرضیه نسبیت زبانی بود تحت کنترل اصول جهانی دقیقی است و تفاوت زبانها تنها در محدوده ی چند امکان مشخص به وجود می آید.
فعالیت های برلین و کی پژوهش های وسیعی را به دنبال داشت و هر چند موارد معدودی پیدا شد که آنرا نقض نمود، نتیجه گیری آنها هنوز در اساس متعبر و صحیح به نظر می رسد (ک ۱۳، ص ۱۰۰-۹۸)
در نهایت چنین می توان گفت که « نسبیت زمانی » هنوز هم یکی از مباحث داغ زبانشناسی است که مورد توجه محققان و اندیشمندان می باشد و اظهار نظر قطعی درباره آن نیازمند مشاهده مستمر، تفکر، تامل و تبیین دقیق می باشد.

منابع و ماخذ:
۱) Asher , R.E (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics , Oxford. Pergamon Press.
۲) Lepschy , G (1982). A Survey of Structural Linguistiques , 2 nd Edition. London , Deutsch.
۳) April , 2001 , “ The Sapir – Whorf Hypothesis: A Critique “ , www.aber.ac.uk/media/students/njpooo1. html
۴) (?) (?) “ Benjamin Lee Whorf “ http://en.wikipedia.org/wiki/benjamin-whorf.
۵) (?) (?) “ Edward Sapir “ , http://stills.nap.edu/readingroom/books/biomems/esapir.html
۶) (?) (?) “ Sapir – Whorf Hypothesis “ , http://encyclopedia.lochergnome.com/s/b/sapir-whorf-hypothesis
۷) (?) (?) “ The Sapir-Whorf Hypothesis “ , http:// www.aber.ac.uk/media/do*****ents/short/whorf/html
۸) (?) (?) “ The Linguistic Relativity Hypothesis “ , http://plato.stanford.edu/entries/relativism/supplement.html
۹) افراشی، آزیتا (۱۳۸۱)، معنی شناسی بازتابی، فرضیه ای تازه در شناخت و تبیین معنی، رساله دکتری زبانشناسی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
۱۰) افراشی، آزیتا (۱۳۸۴)، جزوه کلاسی درس مکاتب زبانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی.
۱۱) باطنی، محمدرضا (۱۳۸۰)، زبان و تفکر، تهران، آبانگاه.
۱۲) پالمر فرانک (۱۳۸۱)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کوروش صفری، تهران: نشر مرکز.
۱۳) ترسک، رابرت لارنس (۱۳۸۰)، مقدمات زبانشناسی، ترجمه فریار اخلاقی، تهران، نشر نی.
۱۴) دبیر مقدم، محمد (۱۳۸۳)، زبانشناسی نظری – پیدایش و تکوین دستور زایشی، چاپ دوم، تهران، سمت.
۱۵) روبینز، آر. اچ (۱۳۷۰)، تاریخ مختصر زبانشناسی، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، نشر مرکز.
۱۶) ساپیر، ادوارد (۱۳۷۶)، زبان: درآمدی بر مطالعه سخن گفتن، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، سروش.
۱۷) صفری، کوروش (۱۳۸۳)، درآمدی بر معنی شناسی، تهران، سوره مهر.
۱۸) صفری، کوروش (۱۳۸۰)، هفت گفتار درباره ترجمه، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
۱۹) مشکوه الدینی، مهدی (۱۳۷۶)، سیر زبانشناسی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
تاریخ انتشار در سایت: ۱۷ بهمن ۱۳۸۴
منبع: / سایت / باشگاه اندیشه
نقش ها
نویسنده : زهرا مهری
نویسنده : ژاندارک زارعی
عناوین
/ فرهنگ / زبان
/ فرهنگ / زبان / زبان شناسى
رسته: ۱
باشگاه اندیشه