«ترکیب» و «اشتقاق» در دستور زبان فارسی و عربی
برای دانلود فایل اصلی مقاله اینجا کلیک کنید
نویسندگان
وجیهه زمانی بابگهری 1؛ محمدصادق بصیری2
1دانش آمو ختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
2دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
چکیده
برای واژهسازی، راههای متعدّدی وجود دارد، امّا ادیبان و زبانشناسان، «ترکیب» و «اشتقاق» را از اصلیترین فرایندهای ساخت واژه برشمردهاند. از این رو، زبان فارسی به دلیل اینکه از خانوادۀ زبانهای «هندواروپایی» است و در این خانواده، فرآیند واژهسازی عمدتاً از طریق «ترکیب» صورت می گیرد، در زمرۀ «زبانهای ترکیبی» قرار گرفته و در مقابل، زبان عربی، همنژاد با زبانهای «سامی» است که به دلیل اهمّیّت «اشتقاق» در فرایند واژهسازی این زبانها، در ردیف «زبانهای اشتقاقی» معرّفی شده است. در این مقاله سعی بر آن است تا با کندوکاوی عمیقتر، دو فرایند «ترکیب و اشتقاق» در دو زبان «فارسی و عربی» بررسی گردد و از این چشم انداز، به بررسی تطبیقی بین این دو زبان پرداخته شود. نتایج این تحقیق نشان میدهد که هرچند فرایندهای «ترکیب و اشتقاق» در هر دو زبان «فارسی و عربی» وجود دارد، مفهوم و درصد بهکارگیری هر فرایند، در این دو زبان، یکسان نیست
کلیدواژه‌ها
ترکیب؛ اشتقاق؛ واژه سازی؛ دستور تطبیقی؛ زبان فارسی؛ زبان عربی
مراجع
منابع
انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1386). دستور زبان فارسی2، چ 2، تهران: فاطمی.
آذرنوش، آذرتاش (1386). فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چ 8، تهران: نشر نی.
ــــــــــــــــ (1381). تاریخ زبان و فرهنگ عربی، چ 3، تهران: سمت.
آشوری، داریوش (1375).زبان فارسی و کارکردهای آن، کتاب دربارۀ زبان فارسی (برگزیدۀ مقالههای نشر دانش (7) ـ زیر نظر نصرالله پورجوادی). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
باقری، مهری (1375). تاریخ زبان فارسی، با مشاورۀ حسن انوری، چ 2، تهران: نشر قطره.
برومند سعید، جواد (1383). ریشهشناسی و اشتقاق در زبان فارسی، ج 1، چ 1، کرمان، دانشگاه شهید باهنر.
خوانساری، محمّد (1372). صرف و نحو و اصول تجزیه و ترکیب، چ 10، تهران: مجید.
خوئینی، عصمت (1385). «اشتقاق در زبان فارسی» نشریّۀ زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه تربیّت معلّم تهران: دورۀ 14، ش 52 و53، صص31-43 آدرس اینترنتی: www.ensani.ir
دارائی، بهین (1350). اشتقاق و املا در فارسی، نشریّۀ شمارۀ 16 مدرسۀ عالی دختران ایران.
دبیرمقدّم، محمّد (1384). پژوهشهای زبانشناختی فارسی(مجموعۀ مقالات). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دهخدا، علیاکبر (1365). لغتنامۀ دهخدا، ج 7 و 11، تهران: مؤسّسۀ لغتنامۀ دهخدا.
ذاکری، مصطفی (1372).اشتقاق عامیانه و واژهسازی تفنّنی، مجموعۀ مقالات سیمنار زبان فارسی و زبان علم (زیر نظر علی کافی). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ذاکری، مصطفی (1381). إتباع و مهملات در زبان فارسی، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
السّامرائی، ابراهیم (1376). زبانشناسی تطبیقی، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، چ 1، سبزوار: دانشگاه تربیّت معلّم سبزوار.
15- سمیعی گیلانی، احمد (1379). «ترکیب و اشتقاق، دو راه اصلی واژهسازی» نشریّۀ نشر دانش، س 17، ش 3، صص 13-16 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
الشّرتونی، رشید (1422ه.ق.). مبادئُالعربیّه، ج2، ط 18، قم، دارالعلم.
شعار، جعفر (1351). «اشتقاق در زبان فارسی و مقایسۀ آن با زبانهای دیگر» نشریّۀ پژوهشهای فلسفی، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، ش102، صص193-205 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1372). تازیانههای سلوک، چ 1، تهران: آگاه.
صادقی، علی اشرف (1357). تکوین زبان فارسی، چ 1، تهران: دانشگاه آزاد.
ضیف، شوقی (1386). تاریخالأدبالعربی، ج 1، چ 1، قم، منشورات ذوی القربی.
طباطبایی، علاءالدّین (1376). فعل بسیط فارسی و واژهسازی، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــــــــــ (1384). «فعل مرکّب در زبان فارسی» نشریّۀ نامۀ فرهنگستان، 7/2 ، صص26-34 آدرس اینترنتی: www.sid.ir
ــــــــــــــــــ (1386). «صرف زبان فارسی» نشریّۀ بخارا، ش 63، صص212-242 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
طبیبزاده، امید (1391). دستور زبان فارسی (بر اساس نظریّۀ گروههای خودگردان در دستور وابستگی)، چ 1، تهران: نشر مرکز.
عالمزاده، هادی (1372). «تحقیقی در نژاد، أنساب و طبقات عرب»نشریّۀ مشکوة، ش 38، صص 49-74 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
عبدالتّوّاب، رمضان (1367). مباحثی در فقهاللّغة و زبانشناسی عربی، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، تهران: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
علّامه فلسفی، احمد (1381). روش نوین دستور زبان فارسی، چ 1، تهران: پیام آزادی.
فرشیدورد، خسرو (1375). جمله و تحوّل آن در زبان فارسی، چ 1، تهران: نشر امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ (1382). دستور مفصّل امروز، چ 1، تهران: سخن.
کافی، علی (1375). واژهگزینی علمی با استفاده از شاهنامه، کتاب دربارۀ زبان فارسی (برگزیدۀ مقالههای نشر دانش (7) ـ زیر نظر نصرالله پورجوادی)، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ایران (1380). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، چ 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ماهوتیان، شهرزاد (1382). دستور زبان فارسی از دیدگاه ردهشناسی، ترجمۀ سیّد مهدی سمائی، چ 2، تهران: نشر مرکز.
محسنینیا، ناصر و رحیمی، فائزه (1389). «نگاهی به پیشینۀ دستور در چند زبان مهمّ دنیا» نشریّۀ ادبیّات تطبیقی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، ش 3، صص 307-328.
محمّدی، عبّاسقلی و پورخالقی چترودی، مهدخت و استاجی، اعظم و سعیدی، غلامعباس (1390). «توانهای بالقوّه و بالفعل زبان فارسی در واژهسازی» نشریّۀ ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، ش 30 (پیاپی 27). صص 299-281.
محمودی بختیاری، بهروز (1389). «ترکیبهای نحوی در زبان فارسی»نشریّۀ رشد (آموزش زبان و ادب فارسی)، دورۀ 23، ش3 ، صص32-37، آدرس اینترنتی: www.sid.ir
مشکوةالدّینی، مهدی (1389). دستور زبان فارسی بر پایۀ گشتاری، چ 11، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مقرّبی، مصطفی (1372). ترکیب در زبان فارسی، چ 1، تهران: توس.
ناتل خانلری، پرویز (1366). زبانشناسی و زبان فارسی، چ 2، تهران: توس.
ــــــــــــــــــ (1369). تاریخ زبان فارسی، ج1، چ 4، تهران: نشر نو.
نرمافزار الموسوعةالشّعریّة، المجمعالثّقافی، 1997-2003 ، آدرس پایگاه اینترنتی: www.cultural.org.ae
نغزگویکهن، مهرداد (1387). «نقش بازتحلیل در تغییرات صرفی زبان فارسی» نشریّۀ زبان و ادبیّات فارسی (دانشگاه آزاد تهران جنوب). س 4، ش11، صص151-169 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
وثوقی، حسین (1383). واژهشناسی و فرهنگنگاری در زبان فارسی، چ 1، تهران: باز.
الهمدانی، بهاءالدّین محمّدبن حسینبن عبدالصّمد (1362). الصّمدیّه (در نحو)، ترجمۀ محمّدرضایی، چ 1، تهران: مفید.